173 یباب ۀعماج راتخاس در اصطلاح بابیان بزرگترین تعداد گروش به آیینشان را در میان اهل حق و هایی شیعه داشتند. هم افراد و هم اغلب گروه ˝ غُلاة ˝ و یا ˝ علی اللّهی ˝ عامیانه بینی و برداشت خود از این طریقه به ظهور باب پاسخ مثبت دادند زیرا جهان یافتند. در قرن نوزدهم طریقۀ اهل را از دین و پیامبری در این ظهور متبلور می حق با اعتقادات التقاطی خود به مذهب روستاییانی تبدیل شده بود که فقط در جوامع کردهای ایران و آذربایجان غربی و شمال غربی ایران حضور داشتند. امّا به احتمال زیاد تعدادی از ایشان در مناطق مرکزی، شمالی، و کردند. همین کیفیّت برای جوامع اسمعیلی حتّی شرقی ایران نیز زندگی می در دهات مرکز و جنوب خراسان نیز وجود داشت. سبب اشتیاق به پذیرش اعتقادات شیخیّه و سپس بابیه به در جامعۀ اسمعیلی در پایان قرن هیجدهم برانگیختن آتش انتظار موعود آخرالزمانی در قبیله عطاءاللّهی در جنوب به رهبری شاه ها اللّهی خراسان و کرمان در همان زمان، ابتدا توسط نعمت اللّه و سپس توسط آقاخان محلّاتی بود. اقبال دسته جمعی پیروان ملّا خلیل محمّد علی زنجانی (حجّت)، یک اخباری مبارزه جو که به آیین بابی های دگراندیش پیوست، نشان دیگری از جاذبۀ نهضت بابی برای اقلیّت است. کیفیّت اجتماعی-دینی جامعۀ بابی زنجان هنوز مورد تحقیق قرار نگرفته ولی برخی رفتارهای ویژه که در میان ایشان مشترک بود شاهد های مذهبی است که آشکارا مخالف روش اخباریونی بود که جویی مبارزه تحصیلات حوزوی داشتند. های مذهبی در جامعه پیشرفت سریع آیین بابی را یکسره به نارضایتی انگاری است امّا باید بر این نکته تأ کید نمود که نسبت دادن قدری ساده پارچگی خود را های میانی قرن نوزدهم جامعۀ ایران دیگر یک حتّی در سال رود را از دست داده بود و آن وحدت دینی درون تشیّع که اغلب تصوّر می دیگر نداشت. شبکۀ دگراندیشان دینی، چه آنان که پس از دوران صفویه در جامۀ عرفا و صوفیان خود را بازسازی کردند و چه آنان که در شکل و قامت اصلی خود باقی مانده بودند، هنوز کاملاً زیر سلطۀ علمای اصولی شیعۀ هایی از این دگراندیشان که حضورشان دوازده امامی قرار نداشتند. اغلب گروه در جامعه محسوس نبود برای رهایی از فشار مذهب غالب در گروه نوین بابی ها که در مورد کیفیّت ظهور مهدی دور هم آمدند. نقطۀ تلاقی این گروه اعتقادات و انتظارات مشترک داشتند و به همان اندازه از دین غالب دلزده
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA1OTk2