۱۹ دفترهای آسو پنداری ِدسیسه به کوشش هامون نیشابوری
نشر آسو www.aasoo.org ۱۹ دفترهای آسو )Conspiracy Thinking پنداری ( دسیسه بهکوشش هامون نیشابوری طرح روی جلد:کیوان مهجور )۲۰۲۵ (آوریل ۱۴۰۴ چاپ نخست: فروردین ۹۷۹-۸-۹۹۰۴۲۰۲-۴-۳ : شابک صفحه 182 آنجلس لس editor@aasoo.org شناسی، روانشناسی های توطئه، دین، سیاست، جامعه پنداری، نظریه نمایه: دسیسه حق چاپ و نشر الکترونیکی وکاغذیکتاب محفوظ است. ی تجاری از این اثر ممنوع است. استفاده بازنشر مقاالت یا بخشی از آنها با ذکر مأخذ آزاد است.
فهرست 5. .............................................................................مقدمه 13................................................... های توطئه روانشناسی نظریه 27........................................................ پنداران و دینداران توطئه 39.............................................های توطئه در اروپای شرقی نظریه 57..................................... های ترکیه مدرنیزاسیون و توطئه: دونمه 65..............................................پروتکل بزرگان صهیون در ایران 75........................................ نگاری ایرانی سبک پارانوئید در تاریخ 119........................ پنداری در ایران: گفتگویی با عباس امانت دسیسه 153..................................................پنداری شناسی و توطئه شرق
5 مقدمه مقدمه ترین مسائل شده ترین و شناخته های توطئه احتماال یکی از قدیمی نظریه های ارتباطی نما با افزایش فناوری جوامع بشری است که به شکلی متناقض اند بلکه بر سرعت تر شدن جریان اطالعات نه تنها از رونق نیفتاده و آسان طُرفه آن که خود ابزارهای فناوری 1 ی انتشار آنها افزوده شده است. و دامنه به یکی از مظنونان ۱۹ گیری کووید اطالعات، برای مثال، در دوران همه مهندس ۴۰ های توطئه تبدیل شدند. برای نمونه، در انگلستان به اصلی نظریه ی های نسل پنجم شبکه اندازی دکل ی نصب و راه مخابرات که در زمینه ) فعال بودند حمله شد زیرا این تصور نادرست شکلگرفته 5G مخابرات ( دخالت ۱۹ بود که نیروهایی در صنعت ارتباطات جهانی در انتشار کووید های توطئه» آمده است، نظریه ِ ی «روانشناسی همانطور که در مقاله 2 دارد. 1. Lan ha, Timothy Graham and Joanne Gray, “Where conspiracy theories flourish: A study of YouTube comments and Bill Gates conspiracy theories”, Misinformation Review, 5 October 2022. 2. www.bbc.com/future/article/20200522-what-we-can-learn-from-conspiracy-theories
6 ۱۹ - دفترهای آسو های پیچیده چیزیکه جذابیت در مواجهه با رویدادهای ناشناخته و فناوری نگر است هایی نسبتا ساده اما کلی زیادی برای گروهی از مردم دارد تبیین ی گروهی کوچک از توطئه ، ها دهد در پس تمام این پیچیدگی که نشان می 1 قدرتمندان قرار دارد. گستردگی جغرافیایی آن هم چشمگیر ، عالوه بر قدمت تاریخی این پدیده ای به رغم آنکه ممکن است از نقطه های توطئه برانگیز است. نظریه و تأمل های ی جغرافیایی ویژگی ی دیگر سرایت کنند اما در هر محدوده به نقطه های ذهنی مردم خاص خود را دارند که برآمده از فرهنگ، تاریخ و سوگیری لرزه و شدت وقوع همان منطقه است. برای مثال، با توجه به فراوانی زمین کند. یک ای در این باره رواج پیدا می های توطئه آنها در ژاپن گهگاه نظریه های در توهوکو بودکه خسارت ۲۰۱۱ ی اخیر آن زلزله و سونامی سال نمونه ای شد. بنا بر آمارها، زیادی به بار آورد و باعث انفجار چند راکتور هسته درصد مردم باور دارند که این زلزله مصنوعی و اقدامی از جانب ۱۵ بیش از 2 آمریکا برای فلج کردن اقتصاد ژاپن بوده است. های توطئه در خاورمیانه، با در نظر گرفتن فرهنگ و تاریخ آن، نظریه های متعدد عمدتا در قلمرو سیاست و دین است. با توجه به دخالت های دینی و قومی آن، این کشورهای غربی در این منطقه و همچنین تنش های این دفتر خواهیم دید، در امر جای تعجب ندارد. همانطور که در مقاله آورند که ها چهارچوبی تبیینی برایگروهی از مردم فراهم می واقع این نظریه ها را درک کنند. و در ها و تنش توانند بسیاری از این دخالت بهکمک آن می آید. برای نمونه، گروهی از دانشمندان با کمک های توطئه می . البته گاهی هم فناوری به کمک مبارزه با تئوری 1 های توطئه و نشان دادن نقاط ضعف اند که با گفتگو با باورمندان به نظریه هوش مصنوعی باتی را طراحی کرده ی این پژوهش به اینجا مراجعه کنید: ها مقابله کند. برای مطالعه کند با انتشار این نظریه این باورها سعی می https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/using-an-ai-powered-streetepistemologist-chatbot-and-reflection-tasks-to-diminish-conspiracy-theorybeliefs/ 2. John W. Cheng, “Conspiracy Theories and Their Believers in Contemporary Japan”, Bundeszentrale für politische Bildung, 14 November 2024.
7 مقدمه ها نیز بر جریان تاریخ معاصر این منطقه تأثیرگذار مقابل، پذیرش این نظریه بوده است زیرا موجب پدید آمدن حس ناتوانی در برابر این به اصطالح 1 های خارجی» شده است. «توطئه در ایران نیز حضور این پدیده هم قدمتی تاریخی دارد و هم در دوران های سیاسی و گیری معاصر نقش مهمی در بسیاری از رویدادها و جهت پنداری» در میان ایرانیان اجتماعی کشور داشته است. و البته این «دسیسه چیزی نبود که از دید ناظران خارجی پنهان بماند. برای مثال، لرد کرزن در نویسد: «ایرانیان ) می ۱۸۹۲( ی ایران ایران و قضیهصفحات پایانی کتاب 2 کنند که نیرنگی در کار است.» مردمی شکاکند و ... همیشه ... خیال می ، های جامعه های خودآگاهی به گرایش شاید بتوان گفت که یکی از نشانه های پنداری» یکی از نمونه توانایی خندیدن به آنها است. در رابطه با «دسیسه و اقتباس دائی جان ناپلئونتوان انتشار رمان مشهود این خودآگاهی را می ی باورانه تلویزیونی آن دانست، یعنی زمانی که مردم ایران به عبارت توطئه هاست» خندیدند. «کار، کار انگیلیس ی های مختلف این پدیده در این مجموعه تالش شده است تا از جنبه ای که نام جز یک گفتگو و دو مقاله فراگیر و تاریخی را بررسی کنیم. به های سایر مطالب در واقع برگرفته از نوشته ، ی آنها مشخص است نویسنده متعددی است که در زیر هر مقاله به آنها اشاره شده است. هدف از این هایی که ی یک مأخذ، با کمک نوشته کار این بوده است که به جای ترجمه موضوع واحدی دارند، بر نکات کلیدی و خواندنی هر مقاله بیفزاییم و تا حد ممکن مطلب جامعی ارائه کنیم. پنداری ی توطئه ی روانشناختی به مسئله ی نخست از جنبه در مقاله هایی که معموال هنگام بررسی این پدیده به ذهن پردازیم. یکی از پرسش می های توطئه رسد این است که چرا برخی افراد بیشتر به پذیرش نظریه می 1. Ahmad Ashraf, “Conspiracy Theories”, Encyclopaedia Iranica. .۷۵۰ ی غالمعلی وحید مازندرانی، ص جلد دوم، ترجمه ایران و قضیٔه ایران،. جرجکرزن، 2
8 ۱۹ - دفترهای آسو گرایش دارند؟ این مقاله در حقیقت تالشی برای پاسخ دادن به این پرسش هایی ترکیبی پیچیده دهد که علت باور به چنین نظریه است و نشان می از عوامل روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی است. همچنین با بررسی پردازیم که چرا برخی رویدادها بیشتر های مختلف به این موضوع می نمونه های توطئه شوند و اصوال چرا برخی نظریه های توطئه می موجب بروز نظریه دهد که باید از هر جذابیت بیشتری دارند. در نهایت، این مقاله هشدار می گرایانه که بدون در نظر گرفتن عوامل فرهنگی و تاریخی، نوع نگاه تقلیل دهد، پرهیز کرد. های فردی نسبت می های توطئه را به ویژگی باور به نظریه پردازیم های توطئه می ی دین و نظریه ی دوم به بررسی رابطه در مقاله کنیم. با توجه به نقشی که های آنها را بررسی می ها و تفاوت و شباهت پژوهان های دین بنیادگرایی دینی در دوران معاصر پیدا کرده است، یافته تر تواند به فهم عمیق هایی می ی فرایندهای تولید و نشر چنین نظریه درباره پردازیم که تر وضعیتکنونی یاری برساند. ابتدا به این موضوع می و گسترده زدایی» از جهان، و تولید یا به اصطالح «افسون ، بین سکوالر شدن جوامع ی مهم دیگری که در پایان ای وجود دارد. نکته های توطئه چه رابطه نظریه توان از دین برای مقابله با انتشار شود این است که آیا می مقاله مطرح می های توطئه کمک گرفت یا خیر. نظریه های توطئه در آن طرفداران اروپای شرقی یکی از مناطقی است که نظریه ها معموال در میان بسیاری دارد و بر خالف اکثر کشورهاکه در آنها این نظریه ای دارند، گیرند و در گفتمان سیاسی رسمی نقشی حاشیه ها شکل می توده پندار روشنفکران های توطئه پردازان و انتشاردهندگان روایت در اینجا نظریه ی فراگیر های توطئه تعدادی از نظریه ، و سیاستمداران هستند. عالوه بر این اند. مانند «پروتکل بزرگان صهیون»، در همین منطقه پدید آمده ، در جهان های توطئه در اروپای شرقی ی سوم به بررسی چند نمونه از نظریه در مقاله ی مربوط به های توطئه ی چرنوبیل و نظریه پردازیم. ابتدا نگاهی به حادثه می ایکه به رغمگذشت حدود چهل سال از وقوع آن هنوز اندازیم. حادثه آن می های ی مختلف است. سپس به بررسی نظریه های توطئه هم موضوع نظریه
9 مقدمه مند هایی نظام پردازیم. در اینجا با نظریه ی پساشوروی می توطئه در روسیه ایمکه بنا بر آنها «غرب» به دنبال تضعیف و در نهایت نابودی روسیه مواجه توان از نوع ابرتوطئه در مجارستان را می های توطئه است. در نهایت، نظریه گردان اصلی است. درک به حساب آورد که در آن جورج سوروس صحنه ی سیاسی و اجتماعی تواند به تحلیل آینده ها می ی این نظریه پویایی پیچیده اروپای شرقی و حتی فراتر از آن یاری برساند. شود های توطئه که در مناطق مختلف جهان تکرار می یکی از انواع نظریه های دینی است. در ترکیه، اقلیتی هایی است که موضوع آن اقلیت نظریه اند «دونمه»ها یا «یهودیان های توطئه بوده که موضوع این دسته از نظریه گردد، ی آنها به قرن هفدهم باز می مخفی» هستند. این گروه، که سابقه مجبور شدند تا از آن زمان به خاطر فشارهای دولت باور خود مبنی بر ایمان عام خود را مسلماًن جلوه دهند. به شاباتای زوی را پنهان کنند و در مأل ی اتحاد و ترقی» نقشی بسزا در ی عضویت در «کمیته این گروه به واسطه سازی ترکیه داشتند و همین امر باعث شده است تا بر اساس برخی مدرن ی دست آنها بدانند. در های توطئه، سیاست و اقتصاد کشور را بازیچه نظریه ی پردازیم که ادعا دارد شبکه ی چهارم به بررسی دو کتاب مشهور می مقاله های اسالمی افشا کرده ها را در سیاست و نیز در میان طریقت نفوذ دونمه پردازانه پیرامون های توطئه و تحلیل روایت ی دونمه است. بررسی جامعه ی پیچیدگی روابط قدرت، هویت و تاریخ در بستر دهنده این گروه، نشان هایی دهد چنین نظریه اجتماعی و سیاسی ترکیه است. همچنین نشان می گرایی سازی و ملی هایی نسبت به مدرن باعث به وجود آمدن چه نوع نگرش شود. می های توطئه مبتنی بر متنی به نام «پروتکل بزرگان یکی از مشهورترین نظریه در روسیه منتشر شد و به ۱۹۰۳ صهیون» استکه برای نخستین بار در سال رغم آن که از همان ابتدا مجعول بودن آن مشخص شد اما این امر از میزان ی انتشارش نکاست. این اثر در ایران نیز ترجمه و منتشر عالقه به آن و دامنه ها به ی پنجم از طریق بررسی سیر تاریخی این ترجمه شده است. مقاله
10 ۱۹ - دفترهای آسو های سیاسی- پردازد که چگونه این اثر بنا بر ویژگی بررسی این موضوع می تری به کار گرفته شده های گسترده اجتماعی خاص هر دوره در گفتمان های نژادیگرفته تا تبدیل است: از تأثیرپذیری از ایدئولوژی نازیسم و نظریه بخشی به مبارزه با اسرائیل و صهیونیسم. در شدن به ابزاری برای مشروعیت شناختی، اندازی تاریخی و جامعه ها و با ارائه چشم واقع از خالل این ترجمه محور و فرهنگ عمومی ایران ای از تعامل میان متون توطئه ابعاد گسترده شود. آشکار می الملل و تاریخ در دانشگاه استاد روابط بین ، هوشنگ اسفندیار شهابی نگاری ایرانی» شیوع ی «سبک پارانوئید در تاریخ بوستون، در مقاله ی مردم بلکه بین «تعدادی از مورّخان های توطئه را نه در میان عامه نظریه ها در دهد که این نظریه کند. او نشان می بانفوذ و پُرمخاطب» بررسی می رایج است. ، و گاه متضاد ، های سیاسی مختلف میان مورخانی با گرایش هایی متعدد از این مورخان او به سراغ یافتن پس از به دست دادن نمونه رود. های در میان مورخان و مخاطبان آنها می علت محبوبیت این نوع نظریه دهد که تر، نشان می ای وسیع و در نهایت با قرار دادن این مسئله در زمینه چنین باورهایی چگونه بر فرهنگ سیاسی ایران تأثیر گذاشته است. ی تاریخ در دانشگاه ییل، در مقاله- عباس امانت، استاد بازنشسته های توطئه در میان ایرانیان گفتگویی به کاوش در دالیل گرایش به نظریه های توطئه را در ایران توضیح گیری نظریه پردازد. او بستر تاریخی شکل می دهد که چنینگرایشی ریشه در کدام رویدادهای تاریخی دهد و نشان می می کند و عوامل ژئوپولیتیکی دارد. در بخشی از این مطلب او تشریح می هایی در میان سیاستمداران ایرانی، به ویژه پس که باور به چنین نظریه ها، به طور خاص ، چه پیامدهای هولناکی برای برخی گروه ۵۷ از انقالب پنداری ی توطئه بهائیان ایران، داشته است. اهمیت این نگاه تاریخی به پدیده هایی را زیر های به ظاهر یقینی چنین نظریه در این است که نه تنها بنیان برد بلکه با نشان دادن دالیل ظهور آنها باعث تقویت رویکرد سؤال می شود. ای می انتقادی به چنین پدیده
11 مقدمه ای، صادق جالل العظم ای است از فیلسوف سوریه آخرین مطلب، مقاله شناسی. های توطئه و شرق ی پیوند بین نظریه )، درباره ۲۰۱۶-۱۹۳۴( ی دانشگاه سوریه و استاد مدعو در دانشگاه جالل العظم استاد بازنشسته ای بود و هم مطالعات بسیاری شناس برجسته پرینستون بود که هم کانت ی جهان عرب و غرب و مدرنیته داشت. او در این مقاله ی رابطه درباره شناسی تا ی شرق ها در جهان عرب به مسئله دهد که واکنش ابتدا نشان می ساز است و در بسیاری از موارد به بازتولید همان مفاهیم چه اندازه مسئله شود که قصد از میان بردنشان را دارند. یکی از هایی منجر می و نگرش های این هایی این است که واکنش ی چنین تالش های بخش عمده ویژگی های توطئه دارد. در بخش دوم مقاله متفکران در اغلب موارد ریشه در نظریه ی هایی از جهان عرب و اندیشمندان غربی (به ویژه درباره ی مثال او با ارائه ِ سلمان رشدی) و همچین با استناد به آیات شیطانی سپتامبر و کتاب ۱۱ های توطئه تا چه اندازه رایج دهد که نظریه های خود نشان می برخی از تجربه کند. ها را تشریح می ی این نظریه است و عناصر برسازنده های در این مجموعه سعی شده است تا هم گستردگی جغرافیایی نظریه توطئه و هم تنوع آنها به تصویر کشیده شود. اما در نهایت این خاورمیانه و به ویژه ایران است که جایگاهی محوری در مطالب این مجموعه دارند. یابی این با ترکیبی از مطالب توصیفی، نظری و تاریخی به تحلیل و علت پدیده پرداختیم و تالش کردیم ابزارهایی شناختی برای مواجهه با آن در اختیار خوانندگان قرار دهیم. امری که با توجه به گسترش اخبار جعلی و ی کنونی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. نادرست در دوره
13 های توطئه روانشناسی نظریه های توطئه روانشناسی نظریه سوم مردم آمریکا باور دارند کهگرمایش جهانی یک فریب است و بیش یک از نیمی از آنها اعتقاد دارند که لی هاروی اُسوالد در ترور جان اف کندی منتشر ۲۰۰۸ ای که در سال همدستانی داشته است. طبق نتایج نظرخواهی شد، بیش از نیمی از مردم جهان، جریان یا گروهی غیر از القاعده را عامل 1۵ دانند. بنا بر همین آمار، از نظر حدود سپتامبر می ۱۱ ی تروریستی حمله 1 درصد مردم جهان مظنون اصلی این حمالت، خود ایاالت متحده است. های اخیر توجه روانشناسان بسیاری را های توطئه در سال گستردگی نظریه به خود جلبکرده است. های توطئه ها پیش پای روانشناسی به تحلیل نظریه در حقیقت، از مدت سبک پارانوئید باز شده بود. ریچارد هافستتر در اثر کالسیک خود با عنوان شناختی های توطئه برخوردی آسیب )، با نظریه ۱۹۶۴( در سیاست آمریکا آمیز و پارانوئید خوانده بود. همین امر باعث شد تا کرده و آنها را هذیان 1. https://worldpublicopinion.net/international-poll-no-consensus-on-who-wasbehind-911/
14 ۱۹ - دفترهای آسو های توطئه نوعی آسیب روانشناختی محسوب شود و ها باور به نظریه مدت های روانشناسان صَرف رد این نظر شد. بسیاری از پژوهش ۱۹۹۰ ی در دهه باوری های روانشناختی زیادی بر روی توطئه پژوهش ۲۰۰۷ تا پیش از سال صورت نگرفته بود اما از این تاریخ شمار مطالعات روانشناختی این پدیده ها توانگفت اکنون در اغلب تحلیل رو به فزونی بوده است به نحوی که می دانند. های توطئه بسیار مؤثر می باورهای فردی را در تکوین و انتشار نظریه در همین حال چنین رویکردهایی با انتقادهایی نیز مواجه بوده است. به باوری به فرایندهای شناختی یا اِسنادی باور برخی از منتقدین، تقلیل توطئه های تواند تفاوت آفرین باشد زیرا چنین روایتی نمی تواند مسئله فردی می های توطئه را توضیح دهد. ای محبوبیت نظریه های دوره فرهنگی و نوسان تبار در ی آمریکاییان آفریقایی اند که جامعه ها نشان داده برای مثال، پژوهش های توطئه پذیرش بیشتری دارند به ویژه آن ایاالت متحده نسبت به نظریه هایی که محتوایشان با تاریخ نژادپرستی و تبعیض نژادی پیوند داشته نظریه باشد. این تفاوت به خاطر متغیرهای شخصیتی یا شناختی نیست بلکه ای از جهان و روابط های تفسیری ناشی از این استکه آنان در معرض شیوه است. اند که به لحاظ فرهنگی و تاریخی متفاوت بوده قدرت آن قرار داشته های روانشناختی به ما در فهم علل ظهور این پدیده با این همه، پژوهش ترین های آتی به مهم اند. در بخش ی انتشار آن کمک شایانی کرده و نحوه پردازیم. این رویکردها های توطئه می رویکردهای روانشناختی به نظریه هایی از این دست پاسخ دهند: چرا برخی افراد تالش دارند تا به پرسش های توطئه گرایش دارند؟ آیا ایدئولوژی و باورهای بیشتر به پذیرش نظریه ها تأثیر توانند در نگرش ما به این نظریه راسخی چون دین و سیاست می ها های روزمره و گذرا چه نقشی دارند؟ چرا برخی نظریه بگذارند؟ تجربه های جذابیت بیشتری دارند؟ چرا برخی رویدادها بیشتر موجب بروز نظریه ها های توطئه کدام انگیزه شوند؟ و دست آخر این که اصوال نظریه توطئه می سازند؟ یا نیازها را برآورده می
15 های توطئه روانشناسی نظریه های توطئه های فردی و نظریه تفاوت ی دیگر فریاد بینید که بر سر راننده ای را در خیابان می تصور کنید راننده کشد. بیشتر افراد چنین نتیجه خواهند گرفتکه او فردی عصبانی است، می رود و در برابر دیگران صبور نیست. یعنیکسی استکه زود از کوره در می گیرند و نه شرایطی که یعنی علت رفتار او را نوع شخصیت او در نظر می ای شنیده است، یا از کار اخراج کننده فرد در آن قرار دارد (مثال خبر ناراحت ی دیگر قبال به شکلی خطرآفرین شده است یا حتی ممکن است آن راننده از او سبقت گرفته باشد). این تمایل برای اسناد دادن رفتار به شخصیت خوانند. هنگام تحلیل باور یا را روانشناسان «خطای اِسنادی بنیادین» می های توطئه نیز معموال همین نوع تفکر درکار است. باور افراد به نظریه عدم های توطئه باور ندارد ممکن است باور به چنین فردی که به نظریه های ی پارانوئید بداند. در مقابل، باورمندان به نظریه هایی را نشانه نظریه لوح و نگرند، ساده ها می ی تردید به این نظریه توطئه افرادی را که با دیده هایی نخستین دانند. به سبب خطای اسنادی بنیادین چنین تحلیل زودباور می رسد و روانشناسان نیز در ابتدایکار تالش داشتند چیزی استکه به فکر می کنند) های توطئه باور دارند (یا آنها را رد می تا دریابند افرادی که به نظریه های فردی بود، چه خصوصیاتی دارند. در واقع تحلیل آنها مبتنی بر تفاوت رویکردی که هنوز نیز بسیار پرنفوذ است. برای این که بدانیم هر فرد در گیرد باید ببینیم آنها های توطئه چه مقدار آنها را جدی می مواجهه با نظریه به چه میزان به دیگران اطمینان دارند، چه مقدار عاری از تعصب و پذیرای افکار متفاوتند و تا چه اندازه تجارب غیرعادی یا پارانوئید دارند. باور به های توطئه ممکن است تا حدی مبتنی بر شواهد و مدارک باشد اما نظریه های روانشناختی نهانی نیز تأثیری بسزا دارند. شک گرایش بی 1 فردی یکی از نخستین مسائلی که در این رابطه بررسی شده، اعتماد بین 1. interpersonal trust
16 ۱۹ - دفترهای آسو های توان انتظار داشت، هر چه افراد بیشتر به نظریه است. همانطور که می توطئه باور داشته باشند، به دیگران اطمینان کمتری دارند. و این «دیگری» تواند شامل همسایگان، دوستان ها نیستند بلکه می ها یا رسانه صرفا حکومت اند و همکاران نیز باشد. برخی روانشناسان حتی بر این اساس نتیجه گرفته ای از سوءظن سالم نسبت به روابط های توطئه در واقع جلوه که نظریه ها متکی بر یافتن همبستگی است، یعنی ما فردی است. این پژوهش بین ی همبستگی وجود دارد اما های توطئه رابطه دانیمکه بین اعتماد و نظریه می دانیم. برای مثال، افرادی که اعتماد کمتری به از نوع این رابطه چیزی نمی دیگران دارند احتماال در کل سوءظن بیشتری نیز خواهند داشت و در نتیجه ای بیابند اما از سوی دیگر کامال ممکن است همواره ممکن است توطئه اند به دیگران اعتماد کند دیگران دائما در حال توطئه فردی که تصور می کمتری داشته باشد. حتی احتماًل دارد عامل سومی بر این دو متغیر تأثیر دهد. هایی را نشان می بگذارد. این امر محدودیت چنین پژوهش تلقی 1 های توطئه، توهم پردازان توطئه، پارانوئید و نظریه گاهی نظریه شوند. چنینگرایشی نه تنها در میان پژوهشگران روانشناس بلکه در میان می هایی ها نیز بسیار شایع است. با این همه، پژوهش ی مردم و رسانه عامه اند های پارانوئید پرداخته باوری و توهم ی بین توطئه که به بررسی رابطه ترین نوع توهم در ی مستقیمی بین آنها بیابند. رایج اند رابطه نتوانسته گسیختگی، توهم گزند و آسیب نام دارد، باوری پارانوئید مبنی بر این روان که دیگران مدام در حال توطئه برای آسیب رساندن به فرد هستند- مثال کنند تا فرد نتواند بخوابد یا در خیابان او را تعقیب از قصد سروصدا می های توطئه تفاوتی دهند. اما بین این نوع توهم و نظریه کنند و آزار می می ها معطوف به شخص پارانوئید هایی، توطئه وجود دارد: در چنین توهم سپتامبر یا 11 های مربوط به های توطئه (مانند نظریه است اما در نظریه 1. delusion
17 های توطئه روانشناسی نظریه تری هدف توطئه قرار دارند که فرد باورمند رویداد چرنوبیل) گروه وسیع ی توطئه تنها یکی از اعضای آن است. با این همه هنوز هم برخی به نظریه ها های توطئه و پارانویا شباهت از پژوهشگران باور دارند که بین نظریه های بیشتر این رابطه را هایی وجود دارد و شاید بتوان با پژوهش و رابطه آشکار کرد. بینی و سیاست باورها، جهان انداختن سپتامبر عملیاتی روانشناختی برای به راه ۱۱ ی «حادثه ساله علیه خاورمیانه و کشورهای آسیای ۱۰۰ تا ۵۰ جنگی میانه بود.» (جنبش حقیقت یازده سپتامبر) های فردی و سایر های توطئه به چیزی بیش از تفاوت اما باور به نظریه خصوصیات شخصیتی افراد وابسته است و نظام باورها، ایدئولوژی، دین و های سیاسی آنان تأثیر بسزایی در این میان دارد. با جستجو در میان گرایش توان دید که های توطئه می ی نظریه های متعدد روانشناختی درباره پژوهش های توطئه را درک توان باور به نظریه بهتر می 1 با کمک مفهوم «ناباوری» ی های اجتماعی درباره هایی که در شبکه کرد. برای مثال، بررسی استدالل های دهد که هواداران نظریه اند نشان می سپتامبر ارائه شده 11 ی حادثه های کنند تا در حمایت از نظریه توطئه بیشتر علیه تفاسیر غالب استدالل می گویند که امکان ندارد القاعده بدون همکاری خود. آنها، برای نمونه، می های بزرگ دست به این اقدام تروریستی عظیم زده کم یکی از قدرت دست باشد و این قدرت بزرگ گاهی اسرائیل است و گاهی خود آمریکا. برای سپتامبر» در 11 مثال، نقل قولی که از گروهی با عنوان «جنبش حقیقت ها برای دهد که در واقع این قدرت ابتدای این بخش نقل کردیم نشان می 1. disbelief
18 ۱۹ - دفترهای آسو کم مانع از بروز اند یا دست ای را رقم زده رسیدن به اهداف خود چنین حادثه ها و مقامات رسمی، تصور اطمینان به روایت اند. ناباوری یعنی عدم آن نشده چیز آنطور که در هایی پنهانی و اعتقاد ژرف به این که هیچ وجود انگیزه ی شایع های توطئه رسد نیست. این ناباوری در اکثر نظریه ظاهر به نظر می ی فرود بر روی خورد به طوری که اگر شما نظر فردی را درباره به چشم می 11 ی توانید حدس بزنید که او چه نظری درباره ی ماه بدانید احتماال می کره سپتامبر یا ترور جان اف. کندی دارد. ای بین باور به ی جالبی که وجود دارد این است که چنین همبستگی نکته های تاریخی واقعی نیز صادق است، یعنی های توطئه و پذیرش توطئه نظریه های تاریخی های توطئه باور ندارند معموال به توطئه افرادی که به نظریه های مخفی و نگرند. برای مثال آزمایش واقعی نیز با شک و تردید می ها در دوران جنگ سرد برای یافتن ای را بر روی انسان آی غیرقانونی سی ی های دستکاری ذهنی و شستشوی مغزی در نظر بگیرید (پروژه روش ی آمریکا فاش شد و در کنگره 1975 . این پروژه در سال 1 اولترا) کی ام های اطالعاتیکه از آن وجود داشت در اختیار عموم مردم قرار گرفت. یافته های توطئه دهد که کسانی که به نظریه های روانشناختی نشان می پژوهش نگرند و ای نیز با شک و تردید می باور ندارند نسبت به وجود چنین پروژه ی آن های توطئه یا اطالعات بیشتری درباره در مقابل باورمندان به نظریه داشتند و یا احتماًل واقعی بودن آن برایشان بسیار زیاد بود. به طور کلی، ها هیچ وجه ی مختلف، حتی اگر این نظریه های توطئه بین باور به نظریه مشترکی نداشته باشند و یا آشکارا ناقض یکدیگر باشند، همبستگی مثبت زیادی وجود دارد. های توطئه باور دارند/ندارند معموال به اموری همچنینکسانیکه به نظریه گرایانه نیز گرایش های افراط علم و سیاست های بدیل، شبه مانند درمان 1. MKUltra
19 های توطئه روانشناسی نظریه بینی مشترک است: اگر آنها دارند/ندارند. برخی از این امور ناشی از جهان خطر بودن واکسن ی بی اند پس درباره سپتامبر به ما دروغگفته 11 ی درباره ها به ای از پژوهش تر، تعداد عمده گویند. در نگاهی کلی نیز به ما دروغ می های توطئه و جداافتادگی از جریان غالب وجود همبستگی بین باور به نظریه کند جامعه داللت دارند. فردیکه احساس بیگانگی یاگسست از جامعه می ها و باورهایش در جامعه هیچ بازتابی ندارند به کند ارزش و تصور می های توطئه نیز باور دارد. احتماًل زیاد به نظریه های توطئه تأثیرگذارند. های سیاسی افراد نیز در باور آنها به نظریه گرایش برای مثال کسانی را در نظر بگیرید که سنخ شخصیتی «اقتدارگرایی گرایانه» دارند. این افراد گرایش به انقیاد در برابر مرجع مقتدر، راست های جدید دارند. این سنخ ها» و ترجیح سنت به ایده بیزاری از «خارجی های ای است که گروه های توطئه شخصیت احتماال بیشتر پذیرای نظریه کند. هایی پنهانی برای تخریب جامعه می اقلیت و نامتعارف را متهم به توطئه توانند برای افرادی ی مختلف می های توطئه توان گفت که نظریه در نتیجه می با باورهای متفاوت جذابیت داشته باشند. ها های روانی و ذهنیت وضعیت های توطئه تأثیر تواند در گرایش آنان به نظریه وضعیت روانی افراد هم می ی رفتار اند نشان دهند که نحوه داشته باشد. برخی پژوهشگران توانسته نسبتا پایدار ما بینی و کردار ما بیش از آن که متأثر از خصایل یا جهان های روانی گذرا باشد در معرض تأثیرات گذرا است. یعنی گاهی وضعیت ی اندیشیدن توانند به مراتب بیشتر از باورها و عقاید ژرف بر شیوه می و عمل کردن ما اثرگذاری داشته باشند. گالینسکی و همکارانش در سال آزمایشی ترتیب دادند تا نشان دهند زمانی که احساس کنترل افراد ۲۰۰۸ بر خود و پیرامونشان با خطر مواجه شود آنها تالش خواهند کرد تا از خود های اجتماعی، جسمانی و متافیزیکی طریق تحمیل نظم بر محیط کنترل و غیرتصادفی محافظت کنند. در این از باورشان به جهانی تحت
20 ۱۹ - دفترهای آسو ی کنندگان خواستند تا متنی درباره آزمایش پژوهشگران از نیمی از مشارکت زمانی که در آن کنترلی بر شرایط زندگی خود نداشتند بنویسند و از نیمی ی زمانی بنویسند که در آن بر زندگی خود کنترل دیگر خواستند تا درباره کامل داشتند. هدف از این فعالیت ایجاد احساس داشتن کنترل یا فقدان ای کننده آن بود و فرض بر این بودکه فقدانکنترل، وضعیت روانی ناراحت هایی که به دنبال این است و افراد به دنبال رفع آن خواهند بود. در فعالیت دستکاری صورتگرفت، افرادیکه در آنها احساس فقدانکنترل برانگیخته شد شده بود احتماًل بیشتری داشت تا در صداهایی که برایشان پخش می های خرافی ی روابط بین رویدادها استنباط الگوهایی مشاهده کنند، درباره هایی اهریمنی داشته باشند و هنگام مواجهه با شرایط مبهم و پیچیده، توطئه ها نتیجه گرفتند که چنین را در کار ببینند. روانشناسان بر مبنای این یافته تواند به افراد در بازگرداندن احساس کنترل ها و یافتن الگوهایی می استنباط ناپذیر بینی ی کنونی نامفهوم یا پیش یاری برساند و جهانی را که در لحظه کند، رسد دوباره معنادار کند. جهان از الگوهایی پیروی می به نظر می ی کنونی تحت پذیر است حتی اگر در لحظه ای کنترل مند و تا اندازه قاعده پردازان شریر) باشد. کنترل افرادی ناباب (یعنی توطئه های توطئه جذابیت بیشتری دارند؟ چرا برخی از نظریه اند که به جای بررسی آنچه باعث هایی نیز انجام گرفته اخیرا پژوهش های توطئه را بپذیرند یا رد کنند، بیشتر بر خود شود تا افراد نظریه می ی ی توطئه ها متمرکزند و پرسش اصلی آنها این است که یک نظریه نظریه های این پژوهشگران یک خوب و کارامد چه خصوصیاتی دارد؟ بنا بر یافته دهد، ی موفق رویدادها یا شرایط اجتماعی مهم را توضیح می ی توطئه نظریه کشد و برای پای گروهی قدرتمند و در عین حال فاسد را به میان می ی مربوط به های توطئه کند. نظریه ای منطقی مطرح می کنندگان انگیزه توطئه کنندگان ها، توطئه های خوبی هستند. مطابق با این نظریه سپتامبر مثال ۱۱ ی تاریخی داران قدرتمندند، خود این رویداد لحظه سیاستمداران و سرمایه
21 های توطئه روانشناسی نظریه ی مطرح شده، یعنی جنگ برای به دست آوردن نفت مهمی است و انگیزه های مدنی در داخلکشور، برای همگان ملموس خاورمیانه و سرکوب آزادی پذیر است. در واقع، جای تعجب ندارد که احساس عدم برخورداری و فهم های های توطئه است، به عبارت دیگر، نظریه از قدرت عاملی مؤثر در نظریه ی قدرتند. این قدرت صرفا سیاسی یا مالی هایی درباره توطئه اساسا داستان شناختی باشد. در برخی موارد تواند جسمانی یا معرفت نیست بلکه حتی می پردازان از نوعی قدرت فرابشری برخوردارند و در شود که توطئه تصور می های خود هیچ خطایی ندارند. اجرای طرح حس تعلق های توطئه اهمیتی اساسی دارد امر دیگری که در طرح و پذیرش نظریه های حس تعلق است. با چند مثال نشان خواهیم داد که برای باور به نظریه ی رویدادی خاص، الزم نیست حتما خود فرد در آن حادثه توطئه درباره آسیب دیده باشد یا حتی حضور داشته باشد اما وجود نوعی حس تعلق، بندی مبتنی بر «ما» و «دیگری» ضروری است. شکلی از گروه وقوع حمالتی تروریستی در پاریس بسیاری را به 2015 نوامبر 13 در وحشت انداخت. این حمالت در نقاط مختلفی روی دادند اما بیشترین شدگان به سالن تئاتر باتاکالن تعلق داشت که در تعداد مصدومان و کشته Eagles of Death Metal آن جمعیت انبوهی برای تماشایکنسرتگروه 89 هایکالشنیکف خود ها با شلیک اسلحه گرد هم آمده بودند. تروریست نفر را به قتل رساندند. تمام اعضای گروه موسیقی جان سالم به در بردند هایی که بالفاصله پس از وقوع این حادثه انجام دادند ابراز و در مصاحبه حیرت و تأسف کردند. بسیاری از مردم جهان با آنها ابراز همدردی کردند. ی ی اصلیگروه، جِس هیوز، در چند مصاحبه نظریه اما چند ماه بعد، خواننده ای را مطرحکردکه بر اساس آن مسئوالن حراست تئاتر باتاکالن خود توطئه ها برای ورود به ساختمان کمک در این حمله دست داشتند و به تروریست ها بسیاری از اجراهای گروه در سال ی همین تهمت کرده بودند. به واسطه
22 ۱۹ - دفترهای آسو در فستیوال موسیقی فرانسه لغو شد. 2016 اساس است اما ی هیوز بی برای ناظری بیرونی آشکار است که نظریه توان پذیرفت که این نظریه ریشه در ترومایی واقعی دارد. در کم می دست آن شب، او نه تنها شاهد کشته شدن هوادارانش بوده بلکه خود نیز برای انگیز این که افراد ی شگفت زنده ماندن تقالی بسیاری کرده است. اما نکته تر در طرف بسیاریکه در آن حادثه حضور نداشتند و شاید صدهاکیلومتر آن ی مشابهی را تولید و منتشر های توطئه ی خود نشسته بودند هم نظریه خانه ای پنهانی در پس کردند. به عبارت دیگر، برای اینکه باور داشته باشیم توطئه ای در کار است الزم نیست خودمان در آن حادثه آسیب دیده باشیم. حادثه های توطئه است. مثالً، پس از ناپدید شدن هواپیمای این وجه مشترک نظریه خطوط هوایی مالزی افرادی که هیچ ارتباط مستقیمی با این ۳۷۰ ی شماره ی متعددی را طرح کردند از جمله این که های توطئه حادثه نداشتند نظریه نما برخی اعتقاد داشتند هالیوود اینکار را انجام داده تا فصلی جدید و واقع از سریال «الست» را بسازد. روی داد. در خالل چند هفته نظامیان ۱۹۹۴ کشی رواندا در سال نسل عام کردند. درست است که توتسی را با قمه قتل ۹0۰.۰۰۰ هوتو بیش از کم توان فجایع مختلف را به صورت کمی با هم مقایسه کرد اما دست نمی سابقه و دهشتناک کشی رواندا وسعتی بی شدگان، نسل از نظر آمار کشته برابر ۳.۷۶۵ ، سپتامبر ۱۱ ی شدگان حادثه برابر کشته ۳۰۰ داشت. این تعداد مرتبه بیشتر از مصدومان ۶.۹۰۰ ی مالزی و سرنشینان هواپیمای ناپدیدشده توان انتظار داشت که چنین ی تروریستی پاریس است. احتماال می حمله ی بسیاری شده باشد. اما های توطئه رویداد دهشتناکی منجر به تولید نظریه پردازان در های اصلی توطئه سایت های توطئه و وب نگاهی به فهرست نظریه دهد که تقریبا هیچ مطلبی در این مورد وجود ندارد. اروپا و آمریکا نشان می کشی رواندا سپتامبر و نسل ۱۱ ی چرا، برای مثال، اروپاییان نسبت به حادثه توان با کمک حس دهند؟ دلیل این امر را می به یکسان واکنش نشان نمی تعلق توضیح داد.
23 های توطئه روانشناسی نظریه مردم گرایش به این دارند که جهان اجتماعی را به دو گروه «ما» و «آنها» شوند که «ما» در خطر باشد. هنگامی تقسیمکنند و عمدتا زمانی دلواپس می دهد، شهروندان اروپایی که اقدامی تروریستی در ایاالت متحده روی می ای به «ما» بوده است. به همین نحو، شهروندان کنند این حمله احساس می کنند و زمانیکه هواپیمای شرکت مدرنی اروپا مرتبا با هواپیما به آسیا سفر می های اروپا پروازهایی به آسیا مانند خطوط هوایی مالزی،که از اغلب فرودگاه کنند: شود، اروپاییان نسبت به آن حادثه احساس تعلق می دارد، ناپدید می ام یا دوستانم در آن هواپیما باشند!» اما در حالیکه «ممکن بود من، خانواده زده شدند اما آن کشی رواندا وحشت بسیاری از اروپاییان از شنیدن اخبار نسل ای از جهان تلقیکردند که به آن احساس تعلقی ای در نقطه را همچون حادثه توانستند تصور کنند نداشتند، این حادثه برای «آنها» روی داده بود. آنها نمی که چنین رویدادی ممکن است در کشور آنها هم روی دهد و هیچ احساس شباهتی با قربانیان و یا عامالن جنایت نداشتند: «چه اتفاق وحشتناکی بر سر کنیم.» آنها آمده است- خیلی خوشحالمکه ما اینجا زندگی می های توطئه الزم توانگفت هرچند برای تولید و انتشار نظریه در نتیجه، می نیست افراد خود قربانی باشند اما حتما باید نسبت به آن حادثه حس تعلق داشته باشند و قربانیان را به گروه «ما» متعلق بدانند. آنها باید بتوانند بین کم بتوانند تصور کنند که هایی ببینند یا دست خودشان و قربانیان شباهت توانستند به جای قربانیان آن حادثه باشند. خودشان می ها و نیازها انگیزه توان در انتها به آن پرداخت این استکه اصوال چرا افراد به پرسشیکه می آورند؟ تا کنون بیشتر به این موضوع پرداختیم که های توطئه روی می نظریه ی های توطئه برای برخی جذابیت بیشتری دارند و یا چرا درباره چرا نظریه تر گیرد. اما پرسش اساسی ی بیشتر شکل می های توطئه برخی مسائل نظریه هایی ضرورت پیدا کرده آن است که در طول تاریخ چرا وجود چنین نظریه آیند و باور هایی به وجود می بر اساس چه انگیزه های توطئه است؟ نظریه
aasoo.orgRkJQdWJsaXNoZXIy MTA1OTk2