انقالب را با انقالب باید شست ۱5۹ در یک نگاهکلی مشروطه خواهان به اندیشههای غرب توسعه یافته دل بستگی نشان دادهاند، بی آنکه خود بتوانند یا خواسته باشند به اندازهی کافی تفسیر جامع ملی یا ایرانی از آن به دست دهند و سنت گرایان نتوانسته بودند رویکرد دینی تازهای، حداقل در ارتباط با مذهب اسالم یا خاصه اندیشههای شیعی، بپرورانند. در هر دو مورد از موارد استثنایی میگذریم. .۴ انقالب مشروطیت، که رویدادی یگانه در تاریخ ایران است و توانسته بود سنت را به نحوی شگفت آور به چالش بکشد، نیازمند بستر های فکری دیگری نیز بود که از توجه کافی و گسترده بهره مند و پرورده نگشتند. آنچه جامعه ی ایران از انقالب به دست آورد من جمله برپایی تأسیسات دیوانی، سازمانهای آموزشی و قضایی جدید و، از همه مهمتر، ترویج دل بستگی به تاریخ ایران بود. در آستانه ی این انقالب، ایران خالصه شده بود در یک روایت ال اس می-شیعیکه همه چیز را منحصر می کرد به شرح آالم و مصائب جسمانی و روحانی وارده بر خاندان پیامبر و پرورش فقهیکه بیشتر با خصلتیکاربردی در زمینهی رفتار فردی و تنظیم روابط اجتماعی، خاصه در حوزهی دادوستد محدود ، سامان یافته بود. این فقهکاربردی نه اعتنایی داشت به حقوق فردی و شهروندی و نه نگاهی جامع می انداخت به حوزهی گسترده و فراگیر دولت جدید در ارتباط با مسئولیت های ملی و تعهدات بینالمللی. ازاینگذشته، هیچ رویکرد نظری اندیشیدهای از بابت رابطهی فرد و جامعه و دولت سر بر نکشید. چنین فقهی فرد مسلمان شیعی را انسانی نابالغ می نگریست که وظیفهای نمی داشت جز تقلید از مرجعی دینیکه می توانست راه رستگاری را نشان دهد و همهی مسئولیتهای برآمده از اعمال مقلد را در برابر پروردگار به عهده بگیرد. بدینسان، فرد مؤمن و مقلد با یک بار انتخاب یک مرجع تقلید مسئولیت تمام رفتارهای خود را به گردن مرجع تقلید می انداخت و از هرگونه گناهی در دنیا و آخرت مبرا می گشت. این تصویر ساده از دنیا، یعنی از ارتباط فرد و جامعه و دولت، فرهنگی دوگانه به بار نشاند که در زبان فقهی آن را «تقیه» می نامند. این اصطالحکه در آغاز برای اختفای دین فرد مؤمن در برابر مشرکان و مخالفان مجاز میبود، بهتدریج شامل پهنهی وسیعیگشتکه انواع آن، بسته
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA1OTk2