One Hundred and Sixty Years

٣٧ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺍﺳﺖ « ) Araklian 1901: 334 ( . ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﮑّﺮﻯ ﺳﺨﻨﺎﻥ ﮐﺸﻴﺶ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﺭﺍﺑﺮﺕ ﺍﺭﺑﺘﻨﺎﺕ Robert K. Arbuthnot ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ »: ﮔﻮﻳﺪ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﺑﺎﺑﻰ ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺷﮑﻞ ﻭ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﻗﻰ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﺭﻭﺣﻰ ﮐﻪ ﻣﺎﻭﺭﺍء ﺁﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻣﺤﺴﻮﺳﻰ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﻗﺮﻥ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭﻯ ﺍﺳﻼﻡ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮﺩﻩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳ «ﺖ Arbuthnot) (1869: 266 ﺍﻳﻦ ﻃﺮﺯ ﻓﮑﺮ ﺣﺘّﻰ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﻯ ﺍﺩﻭﺍﺭﺩ ﺑﺮﺍﻭﻥ ﻫﻢ ﻃﻨﻴﻦ ﺍﻧﺪﺍﺯ ﺍﺳﺖ ﺁﻧﺠﺎ »: ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺑﻰ ﻭ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻭ ﭘﻰ ﺁﻣﺪ ﺁﻥ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻬﺎﺋﻰ، ﻳﮑﻰ ﺍﺯ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻭﺍﻗﻌﻰ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﻫﺎﻯ ﺭﻭﺡ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﺎﺳﺖ « ) Browne 1924: 219 .( ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺩﻭ ﺩﻫﻪ ﺍﺯ ﻇﻬﻮ ﺭ ﺑﺎﺏ، ﺷﺮﺣﻰ ﺍﺯ ﺑﻪ ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﻦ ﺍﻭ ﻭ ﻧﻬﻀﺘﻰ ﮐﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﺎﻯ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺭ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻭ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻯﻫﺎ ﺳﻴﺎﺣﺎﻥ ﻭ ﺩﻳﭙﻠﻤﺎﺕ ﻫﺎﻯ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ، ﺁﻟﻤﺎﻧﻰ، ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﺩﺭﺝ ﺷﺪ . ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺍﺳﺖ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﮐﻪ ﺧﺎﺭﺟﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺍﻳﻦ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﺯ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺩﺭﺳﺖ ﻧﺒﻮﺩ . ﻓﻘﻂ ﺩﺳ ﺘﺮﺳﻰ ﺑﻪ ﺑﺎﺏ ﺁﺛﺎﺭ ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻬﺎءﺍﻟﻠﻪ ﺍﻣﮑﺎﻥ ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﺍﺳﺎﺳﻰ ﻭ ﻋﻠﻤﻰ ﺭﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻣﻰ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺁﻥ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮﺩ . ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺑﻰ ﻳﺎ ﺑﻬﺎﺋﻰ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮﺩ ﻫﻮﻳّﺖ ﺩﻳﻨﻰ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺯﻧﺪﺍﻥ ﻭ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻭ ﺍﻏﻠﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﻮﺩ . ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺍﻭّﻟﻴﻪ ﮐﻪ ﺩ ﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﻴﻦ ﻭ ﺩﻳﭙﻠﻤﺎﺕ ﻫﺎ ﻭ ﺳﻴّﺎﺣﺎﻥ ﻣﻰ ﺭﺳﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺗﺼﻮّﺭﺍﺕ ﺍﻓﺮﺍﺩ ﻭ ﺷﺎﻳﻌﺎﺕ ، ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻐﺸﻮﺵ، ﺩﻭﺭ ﺍﺯ ﻭﺍﻗﻌﻴﺖ ﻭ ﮔﺎﻩ ﺣﺘّﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻧﺎﺳﺦ ﺍﻟﺘﻮﺍﺭﻳﺦ، ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺭﺳﻤﻰ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﻧﺎﺻﺮﻯ، ﻏﺮﺽ ﺁﻟﻮﺩ ﻭ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮﺩ . ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﺩﻻﻳﻠﻰ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺮﺧ ﻰ ﺍﺯ ﭘﮋﻭﻫﺸﮕﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺕ ﺟﺪّﻯ ﺗﺮﻯ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺁﻳﻴﻦ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻨﺪ، ﺑﺮﺍﻯ ﺟﻤﻊ ﺁﻭﺭﻯ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﺻﻠﻰ ﺑﻨﻴﺎﻥ ﮔﺬﺍﺭﺍﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻳﻦ ﺭﻧﺞ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﻫﻤﻮﺍﺭ ﮐﺮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺣﺘﻰ ﺑﺎ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻭ ﻋﺮﺑﻰ ﮐﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﺑﺪﻭﻥ ﻭﺍﺳﻄﮥ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺍﺯ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻭ ﺁﺭﻣﺎﻥ ﻫﺎﻯ ﺁﻥ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﻧﺪ . ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁﻥ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺣﺘﻰ ﺷﺮﺡ ﻣﺨﺘﺼﺮﻯ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻫﺎ ﺑﻴﺎﻥ ﺩﺍﺭﻳﻢ . ﻭﻟﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﺗﻨﻮّﻉ، ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﻰ ﻭ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺍﺯ ﺩﻳﺮﺑﺎﺯ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﺯ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﭼﻨﺪ ﻧﺎﻡ ﮔﺰﻳﺮﻯ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ . ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺘﺎﺑﻰ ﮐﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺏ ﺩﺭ ﻏﺮﺏ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺍﺛﺮ ﮐﺎﻇﻢ ﺑﻴﮏ ) ۱۸۷۰ -