فارغ از این‌که، یک فعال سیاسی و عقیدتی چه رابطه‌ای با خانواده‌اش دارد، وقتی که پای بازداشت و زندان به میان می‌آید و زندانی دستش از دنیای آزاد کوتاه است، بخش مهمی از سرنوشتش، حداقل در مدت بازداشت به عملکرد خانواده‌اش گره می‌خورد.
چندی پیش فرایند نبش قبر فرانسیسکو فرانکو در اسپانیا در کلیسای دره‌ی شهدا انجام گرفت. این کار به امری غیر عادی که چهل سال طول کشیده بود پایان داد زیرا یک حکومت مردم‌سالار نمی‌تواند پاسدار استبداد باشد. تا کنون جسد فرانکو در مقبره‌ای نسبتاً غول‌پیکر واقع در کوه‌های شمال مادرید در ارتفاع ۱۴۰۰ متری دفن شده و تاج این کلیسا صلیبی ۱۵۰ متری است که از چند کیلومتری به چشم می‌خورد. پس از این، بقایای جسد فرانکو در یک مقبره‌ی خانوادگی، در گورستانی معمولی بدون هیچ بیرق و نشانی مدفون خواهد شد.
از مادران میدان مایو در آرژانتین، مادران ناپدیدشدگان در شیلی، مادران میدان تیان آنمن در چین تا مادران شنبه در ترکیه و مادران خاوران در ایران، انگار صدای مادران تنها صدایی بوده است که بالاتر از هر خشونت و زندان و مجازاتی، تا لحظه‌ی مرگ آنان افشاگر جنایت باقی مانده است.
مسئله‌ی بنيادى ايران چيست؟ دكتر محمدرضا نيكفر در پاسخ به اين سؤال تأكيد مى‌كند كه ايران مجموعه‌اى از مسائل دارد، نه يك مسئله‌ی بنيادى كه منشأ باقى مسائل باشد.