زنان در طول جنگ باید هم بار کار خانه را به دوش می‌کشیدند و هم جای خالی مردان را پر می‌کردند؛ در این سال‌ها می‌شد زنان را به‌ عنوان کارگر پمپ بنزین و راننده‌ی کامیون دید. زنانی که در نزدیک جبهه‌ها زندگی می‌کردند وضع به‌شدت دشواری داشتند: هم شاهد خراب‌شدن خانه‌شان در اثر آتش توپخانه‌ی ایران بودند و هم شاهد کشته‌شدن عزیزان و همسایگانشان.

وجه غالب تولیدات فرهنگی تصویر سربازانی بود که در جبهه رشادت می‌ورزیدند و زنانی که در خانه منتظر بازگشت مردان می‌ماندند. زنان معشوقگانی در فراغ یا همسرانی منتظر بودند؛ مرد سرباز اما زن دوست‌داشتنی خود را در پی «عشق» بزرگ‌تر به وطن رها می‌کرد

شاعران عراقی گاه در عرصه‌ی سخن از نظامیان جنگ‌طلب هم جلوتر رفتند. در حالی که نظام پلیسی صدام ارعاب می‌آفرید، شعر حامی صدام فضای پلیسی و نظامی کشور را مقدس نشان می‌داد. تحصیل‌کردگانی که با حال و هوای تجدد آموزش دیده بودند چنین ادبیاتی را تولید کردند.

بهنام ناطقی در سال‌های پیش از انقلاب با روزنامه‌ی آیندگان همکاری می‌کرد و پس از انقلاب به صدای آمریکا پیوست. در آیندگان دست به نوشتن گزارش‌های فرهنگی از جمله سینمایی زد و گزارش‌های نابی نوشت، چنان‌که در صدای آمریکا نیز گزارش‌های او در هر زمینه که باشد شاخص است. قدرت تصویرگری، زبان ساده و روان و صمیمیت در نوشتن از مشخصات کار اوست.

خلأهای قانونی در آمریکا این امکان را به پلیس می‌دهد تا داده‌های بسیاری را درباره‌ی افراد جمع‌آوری کند، با این استدلال که احتمالاً آنها روزی به کار خواهند آمد. اما درباره‌ی کارآمدی فنون و ابزارهای جمع‌آوری این داده‌ها چه می‌دانیم و چگونه می‌توان خطرات آنها را مهار کرد؟

کلیت تولیدات ادبی در طول جنگ، به استثناء چند اثر، گفتار حکومت صدام را بازتاب می‌داد. این تولیدات خصلتی فرقه‌ای هم نداشت: از قضا نویسندگان حامی جنگ هم از سنیان بودند و هم از شیعیان. هر حیله‌ای برای گریز از نوشتن راجع به جنگ نهایتاً بی‌ثمر می‌ماند. یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان عراقی به بهای نوشتن مقالات مطبوعاتی در حمایت از جنگ توانست لااقل از نوشتن داستان در این‌ زمینه کناره جوید

عدالت ترمیمی با مفهوم عدالت انتقالی، یعنی عدالت در فرایند گذار و انتقال به دموکراسی، کاملاً ارتباط دارد. صلح و سازش مهم‌ترین هدفی است که هر جامعه‌ای در دوران گذار در پی تحقق آن است و برای ایران آینده هم باید جدی‌اش گرفت.

تنظیمات تقویم عراق ارتباط مستقیمی با اضطراب حکومت داشت؛ هر چه حکومت فکر می‌کرد مشروعیت ضعیف‌تری دارد، تقویم پُر‌و‌پیمان‌تری از مناسبت‌‌ها ترتیب می‌داد. در حال‌و‌هوایی که آمریکا آماده‌ی حمله به عراق می‌شد، صدام در تدارک برگزاری پرشکوه سالگرد تولدش بود. تولیدی‌ها تحت فشار بودند که پوسترها و حمایل‌ها را آماده کنند، اما ده روز پیش از فرارسیدن مناسبت تقویم بغداد سقوط کرد.

رمان‌های صدام بدون درج نام نویسنده‌ چاپ شدند. به جای نام، روی جلد کتاب آمده بود «به قلم نویسنده‌اش». اما همه می‌دانستند که نویسنده‌ی ناشناس که مدعی بود از سر «تواضع» نام خود را بر کتاب ننهاده، در واقع خود صدام حسین است. قیمت کتاب‌ها ارزان بود، در تیراژ بسیار بالا فروخته شدند، و اعلام شد که عواید فروش صرف فقرا و نیازمندان و مؤسسات خیریه می‌شود.

یک بار بعد از بمباران در کرمانشاه با پدرم به میدان وزیری رفتیم. آنجا در گودال آبی عروسک‌های بچه‌هایی که تازه کشته شده بودند افتاده بود. الان که فکرش را می‌کنم می‌بینم شاید یکی از دلایل اصلی من برای مهاجرت به کانادا این بود که خانواده‌ام را از چنین تجربه‌ای دور نگه دارم، اما همان تصاویر بعد از سرنگونی هواپیما دوباره به زندگی‌ام هجوم آورد.