کتاب‌گزاری

عجیب نیست که کووید-19مردم را عصبانی کرده است: زندگی آنها به طرز غیرقابل‌تصوری مختل شده است. بسیاری از مردم یا اعضای خانواده‌ی خود را از دست داده‌‌‌‌‌‌اند و یا چند ماه گرفتار این بیماری شده‌‌‌‌‌‌اند. به علت اِعمال محدودیت‌‌‌‌‌‌‌‌های لازم برای تداوم خدمات بهداشتی، کسب‌وکارهای کوچک آسیب دیده، مراکز خدمات شهری بسته شده و مردم ماه‌‌‌ها از دیدار بستگان خود محروم شده‌‌‌‌‌‌اند. آزادی‌‌‌‌‌‌‌‌های اساسی‌ای که بدیهی می‌پنداشتیم از ما سلب شده تا از شیوع ویروس جلوگیری شود. این پرسش‌‌‌ که این ویروس از کجا آمده و چه کسانی مسئول این همه آسیب و زیان هستند، به‌شدت اهمیت یافته است.

شاید به همین دلیل است که ملامت و سرزنش به محور اصلی بسیاری از بحث‌ها تبدیل شده، و مشکلات فراوانی را پدید آورده است. مردم می‌خواهند بدانند که مقصر اصلی چه کسی است. دو استاد دانشگاه به نام‌های ژو شون و سندر گیلمن در کتاب من می‌دانم که چه کسانی کووید-19را ایجاد کردند: همه‌گیری و بیگانه‌هراسی، به پژوهش در این زمینه پرداخته‌اند و تجربیات و نگرش‌ها نسبت به بعضی از گروه‌ها را بررسی کرده‌اند: چینی‌ها، یهودی‌‌‌‌‌‌‌‌های به‌شدت سنتی، رنگین‌پوست‌‌‌ها و سرانجام آمریکایی‌های سفیدپوست هوادار ترامپ. تحلیل این پژوهشگران بعضی نکات کلیدی را روشن می‌کند:

اول، باید واکنش‌های دولتی را از واکنش‌های شهروندان و دانشمندان جدا کرد. دولت چین مقصر است زیرا در مورد پیدایش کووید-19 شفاف نبوده است. اما نه مردم چین و نه ویروس‌شناسان ــ کسانی که قضیه را فاش کردند و اطلاعات توالی ژنتیکی ویروس را در اختیار همکارانشان در سراسر جهان قرار دادند تا بتوانند ابزار آزمایش و واکسن‌‌‌‌‌‌‌‌های لازم را بسازند ــ هیچ تقصیری ندارند.

دوم، آیا به تأثیر اسم‌هایی که برای ویروس‌‌‌ها به کار می‌بریم فکر کرده‌ایم؟ در اوایل سال 2020، سارس-کووید-2، «ویروس ووهان» و «ویروس چین» لقب گرفت. سپس نوبت به «سویه‌ی کِنت» و «سویه‌ی هند» رسید. این رویه همه‌ی افراد و جوامع منتسب به این نام‌‌‌ها را «بیمار» و «آلوده» معرفی می‌کند. به همین دلیل، سازمان بهداشت جهانی تلاش کرد با استفاده از حروف یونانی برای اشاره به سویه‌‌‌ها (آلفا، بتا، دلتا و غیره) وضعیت را بهبود بخشد و توجه و تمرکز را از اینکه «چه کسی را باید سرزنش کرد»، به این که «ویروس‌‌‌ها اینجا هستند و چطور باید با آنها مقابله کنیم» تغییر داد.

سوم، بیگانه‌هراسیِ مطرح‌شده در این کتاب عمدتاً ناشی از ترس و احساس بلاتکلیفی است. این امر در مورد رأی‌گیری درباره‌ی خروج بریتانیا از اتحادیه‌ی اروپا هم صادق است. ناآشنایی یکی از عوامل نفرت و تحقیر است. در اغلب موارد، مناطقی که میزبان کمترین تعداد از مهاجران از اتحادیه‌ی اروپا بودند به خروج از این اتحادیه رأی دادند، و مناطقی که بیشترین تعداد از مهاجران از اتحادیه‌ی اروپا را در خود جای داده بودند به باقی ماندن در این اتحادیه رأی دادند. احساس بی‌اعتمادی نسبت به «همه‌ی چینی‌ها» بسیار راحت‌‌‌‌‌تر از احساس بی‌اعتمادی نسبت به همسایه‌ی چینی دیواربه‌دیوارمان است. و در نهایت اینکه ملامت و سرزنش به حل هیچ مسئله‌ای کمک نمی‌کند. این امر وقتی روشن می‌شود که به شک و تردید بعضی گروه‌های اقلیت نسبت به واکسن توجه کنیم، همان گروه‌هایی که در بریتانیا اغلب «سیاه‌پوست، آسیایی و قوم اقلیت» خوانده می‌شوند. این گروه‌ها چندان تمایلی به تزریق واکسن نداشته‌‌‌‌‌‌اند و سرزنش کردن آنها فقط به انزوای بیشترشان می‌انجامد. باید به جای سرزنش کردن، با آنها ارتباط برقرار کنیم، به حرف‌هایشان گوش دهیم و بکوشیم نگرانی‌هایشان را بفهمیم تا نسبت به واکسن پذیراتر شوند. بسیاری از نگرانی‌‌‌‌‌‌‌‌های این گروه‌ها ناشی از بدرفتاری مسئولان کشور با آنها در گذشته است، بدرفتاری‌هایی که خود معلول چرخه‌های قبلی سرزنش و ملامت است. هرچند بسیاری از مردم دنیا به علت شیوع ویروس کرونا، تنهایی، انزوا و سرخوردگیِ مشابهی را تجربه کرده‌اند اما لزومی نداشت که این همه‌گیری به افزایش دودستگی بینجامد: این همه‌گیری فرصتی برای ایجاد همبستگی و همکاری برای حمایت از یکدیگر بود آخرین جمله‌ی کتاب واقعاً بیانگر این احساس است: «می‌دانم که چه کسانی کووید-19را ایجاد کردند: آنها». باید یاد بگیریم که چگونه در بحران‌های بعدی مسئله را از اینکه «چه کسانی کووید-19 را ایجاد کردند؟» به این تغییر دهیم که «چطور به کمک یکدیگر بحران را رفع کنیم؟»

برگردان: افشین احسانی

دوی سریدهار استاد بهداشت عمومی جهانی در دانشگاه ادینبورو است. آنچه خواندید برگردان این نوشته با عنوان اصلیِ زیر است:

Devi Sridhar, ‘I Know Who Caused Covid-19’ review-the global blame game, The Guardian, 23 September 2021.