دولت‌ها با همه‌ی دم و دستگاه آموزش عالی خود نمی‌توانند به تنهایی هنرمند و ورزشکار و آفرینشگر و متفکر بیافرینند اما می‌توانند به نحوی نظام‌مند از تولید آنها جلوگیری کنند، استعدادها را پس بزنند و روح آفرینشگری را از ملت خود سلب کنند! تدنی عجیبی است که ممکن است کشوری گرفتار آن شود و مردم خود را بیرون از خود بداند و به آنها که درون کشورند چون بیرونی و بیگانه بنگرد.

تنها قانون است که به ایالات متحده‌ی آمریکا وحدت می‌بخشد ــ ما واحدی سیاسی متشکل از قانون‌گذاران‌ایم. اگر آن جنگ داخلی هولناک رخ نداده بود، آمریکا شاید مثل شبه‌جزیره‌ی بالکان چیزی بیش از خودمختاری‌های منطقه‌ای نبود.

عاملان نسل‌کشی می‌گفتند که وقتی با قمه به توتسی‌ها حمله می‌کردند انسانی در برابر خود نمی‌دیدند. اما این حرف به این معنا نیست که در هنگام حمله دچار توهم بودند یا چشم‌شان خوب نمی‌دید. منظورشان این بود که توتسی‌ها را انسان نمی‌شمردند. وقتی قاتلان به قربانیان خود می‌نگریستند همان چیزی را می‌دیدند که من و شما می‌بینیم. آنها موجوداتی شبیه به انسان می‌دیدند، موجوداتی که از هیچ نظری با کسانی که انسان می‌شماریم، تفاوتی نداشتند. اما قاتلان چیزی را که می‌دیدند به شیوه‌ای متفاوت از من و شما «تفسیر می‌کردند».

چگونه یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان دنیا برداشت‌هایی چنین اشتباه داشته است؟ بی‌تردید دیوید هیوم شایسته‌ی جایگاه رفیعی در میان بزرگان فلسفه است اما هرجا پای سیاست در میان بوده، دچار خطا شده است.

«خیلی از کسانی که به بلوچستان سفر کرده‌اند، می‌گویند قبل از سفر، تصویری که به ما داده شده بود، این بود که بلوچ‌ها همه دزد و قاتل و تفنگ‌به‌دست و موادمخدرفروش هستند و سر می‌بُرند، ولی ما رفتیم و زنده برگشتیم و چیزی که آنجا دیدیم، اصلاً این‌طور نبود.» این‌ را رحیم بندویی، هفتادساله، یکی از بنیان‌گذاران حزب «مردم بلوچستان» می‌گوید، با تلخندی بر چهره‌اش و در توضیح فاصله‌ی فرهنگی‌ای که این تصاویر نادرست در بین مردم ایران انداخته و آنها را نسبت به یکدیگر بی‌اعتماد و گاه هراسان کرده است.

محمد علی فروغی، ذکاء‌الملک، نخستین مصنّفِ ایرانی تاریخ فلسفه‌ی اروپا، اولین مترجم رساله‌های افلاطون به فارسی و افزون بر آن، نخستین مترجم فلسفه‌ی اسلامی و به طور مشخص، اولین مترجم ابن‌سینا به زبان فارسی است.

در مقدمه‌ی قانون اساسی ترکیه تصریح شده است: «به عنوان یک اصل سکولار، احساسات مقدس مذهبی را نمی‌توان با امور دولت و سیاست در هم آمیخت.» اما مبانی این سکولاریسم چیست؟ آیا واقعاً سکولاریسم موجود در قانون اساسی ترکیه در اجرا هم سکولار است؟ آیا «احساسات مقدس دینی» با امور دولتی و سیاست آمیخته نیست؟ و در نهایت آیا ترکیه واقعاً کشوری سکولار است؟

آیا دورانی که در آن به سر می‌بریم تأثیرگذارترین دوران در طول تاریخ بشریت است؟ اگر چنین باشد، چه مسئولیت‌هایی بر عهده‌ی ما خواهد بود؟ اگر بدانیم که آنچه امروز انجام می‌دهیم می‌تواند بر زندگی انسان‌ها در هزار سال و شاید میلیون‌ها سال آینده تأثیر بگذارد، باید دست به کدام فداکاری‌ها بزنیم؟

چکسلواکی رسماً کشوری کمونیست بود اما تیم فوتبال عمدتاً اسلوواکِ این کشور که به مقام قهرمانیِ رقابت‌های سال 1976 دست یافت، احساسات نهفته‌ی ناسیونالیستی را برانگیخت. دانمارکی‌ها نزدیک بود که تاریخ‌ساز شوند زیرا در سال 1992 هم قهرمان جام ملت‌های اروپا شدند و هم در همه‌پرسی به «پیمان ماستریخت» [پیمان اتحادیه‌ی اروپا] رأی منفی دادند.