مقاله

شما انسان‌ هستید. درعین‌حال، زیست‌بوم نیز هستید؛ پوست، شکم، جوارح و اعضای بدن شما همگی زیستگاه تریلیاردها موجود ذره‌بینی است.

این موجودات ذره‌بینی مفت‌خور نیستند. آنها بر سلامتی شما تأثیراتی حیاتی دارند، تأثیراتی که علم به‌تازگی شروع به درک آنها کرده است.

برای مثال، می‌دانیم که موجوداتی که باعث تبدیل غذا به انرژی می‌شوند و نیز دیگر محصولات میکروب‌ها در شکم تأثیر چشمگیری بر کارکرد دستگاه ایمنی بدن ما دارند. اگر برخی از این باکتری‌های حیاتی در شکم نباشند یا تعدادشان کاهش یابد (وضعیتی که متخصصان دستگاه گوارش به آن اختلال در هم‌زیستی می‌گویند)، سامانه‌ی ایمنی بدن شما ممکن است به شکل‌هایی مخرب مرتکب خطا شود (یا واکنش منفی نشان دهد).

بیماری التهاب روده، دیابت نوع ۱، روماتیسم مفصلی، صدفک (psoriasis)، لوپوس، تصلب بافتیِ مضاعف، اختلال تیروئید و انواع آلرژی‌ها تنها نمونه‌هایی از عوارض پزشکی ناشی از خطای عملکرد دستگاه ایمنی هستند و می‌توان آنها را تاحدی نتیجه‌ی اختلال در هم‌زیستی دانست. همه‌ی این بیماری‌ها زمانی کمیاب بودند، اما در دهه‌های اخیر شایع شده‌اند.

به‌نحوی مشابه، شواهد فزاینده حاکی از آن است که میان اختلال در هم‌زیستی در شکم انسان و بیماری‌های روانی و عصبی، از جمله افسردگی، اضطراب، وسواس خارج از کنترل، بیماری دوقطبی، اسکیزوفرنی و زوال عقل، ارتباط وجود دارد.

به بیان واضح‌تر، هریک از این بیماری‌ها نتیجه‌ی عواملی متعدد است. اما ظاهراً برهم‌خوردن تعادل میکروبی وجه مشترکِ همه‌ی آنهاست.

میراندا هارت، بوم‌شناس دانشگاه بریتیش کلمبیا در کانادا، می‌گوید:

به نظرم، تأثیر موجودات ذره‌بینی بر سلامتی‌مان را بسیار دست‌کم گرفته بودیم و فکر نمی‌کردیم که آنها نسبت به تغییرات در سبک زندگی و محیطِ ما این‌قدر آسیب‌پذیر باشند. محیط‌ زندگی ما و نحوه‌ی تعاملمان با آن تعیین می‌کند که چه‌چیزهایی وارد بدن ما می‌شود و این امر، به‌نوبه‌ی خود، نقش بسیار مهمی در سلامت ما دارد.

در اینجاست که تنوع زیستی ــ و کاهش سریع آن ــ اهمیت می‌یابد.

اصطلاح «تنوع زیستی» به مجموعه‌ی گیاهان، حیوانات، قارچ‌ها و میکروب‌های درون خاک و سایر موجودات زنده اشاره می‌کند که در محدوده‌ی مشخصی زندگی می‌کنند.

در سال ۲۰۱۷ هارت و همکارانش در مقاله‌ای در نشریه‌ی جدیدترین یافته‌های میکروبیولوژی به دفاع از این نظریه پرداختند (نظریه‌ای که حالا حتی شواهد بسیار بیشتر و قوی‌تری آن را تأیید می‌کند) که تنوع زیستیِ محیط زندگی با غنا و تنوع موجودات ذره‌بینی که در معرض آنها قرار داریم مرتبط است و این، به‌نوبه‌ی خود، بر افراد ساکن آن محیط و سلامت موجودات ذره‌بینی درون بدنشان تأثیر می‌گذارد.

به‌عبارت‌دیگر، وقتی محیط زندگی تنوع زیستی ندارد (و این امر درمورد اکثر محیط‌های شهری و حومه‌ی شهرها در آمریکا صادق است)، موجودات ذره‌بینیِ عامل سلامتی هم در آن وجود ندارند. نتیجه‌ی این وضعیت عبارت است از اختلال در هم‌زیستی در درون بدن و بیماری. به قول هارت، «تنوع زیستی در محلِ زندگی چنان تأثیرات فراوانی بر سلامتِ افراد دارد که می‌توان یک عمر درباره‌اش تحقیق کرد و نوشت».

متأسفانه، تنوع زیستی در سراسر جهان از ابتدای قرن گذشته روبه‌کاهش بوده و این کاهش به‌علت تغییرات اقلیمی در حال سرعت‌گرفتن است. بنا به یکی از گزارش‌های ناسا در سال ۲۰۱۹، از سال ۱۹۰۰ تاکنون به‌طور متوسط۲۰درصد از گونه‌های زنده در اکثر زیستگاه‌های غیرآبیِ زمین از بین رفته‌اند. یکی از دانشمندانِ سهیم در تهیه‌ی این گزارش می‌گوید: «ما واقعاً در میانه‌ی بحران جهانیِ تنوع زیستی هستیم و نه‌فقط بعضی گونه‌ها را به‌طور کامل‌ از دست می‌دهیم، بلکه تعداد گیاهان و حیواناتی هم که برای حفظ زیست‌بوم‌های طبیعی لازم‌اند در حال کاهش است.»

اصطلاح «تنوع زیستی» به مجموعه‌ی گیاهان، حیوانات، قارچ‌ها و میکروب‌های درون خاک و سایر موجودات زنده اشاره می‌کند که در محدوده‌ی مشخصی زندگی می‌کنند.

کاهش تنوع زیستی در هیچ‌کجا به شدت شهرها نیست. در این محیط‌ها زیست‌محیط‌های طبیعی اغلب ویران می‌شوند و روی آنها شهر ساخته می‌شود یا در میان پارک‌های کوچک و باغ‌های خصوصی محاصره می‌شوند. از این بدتر، اغلب فضاهای سبز شهری عبارت از تنها چند درخت و مقداری چمن است و تنوع بیشتری در آنها وجود ندارد.

چیزهای بسیاری در شهر هست که عامل بیماری است. ازاین‌گذشته، نوع افرادی که در شهر و روستا زندگی می‌کنند اغلب از نظر جمعیت‌شناختی بسیار متفاوت است. این امر کار پژوهشگران را برای تعیین میزان دقیق آسیبِ‌ ناشی از فقدان تنوع زیستی دشوار می‌کند.

بااین‌حال، شواهد نشان می‌دهد که شهرنشینان بیش از روستاییان به دیابت، تصلب بافتی مضاعف، آلرژی و بسیاری از دیگر بیماری‌های مرتبط با عدم توازن میکروبی در بدن مبتلا می‌شوند و علمْ این بیماری‌ها را با کاهش تنوع زیستی مرتبط می‌داند.

علاوه بر این، پژوهش نشان می‌دهد که افزایش کاشت گیاهان در فضاهای سبز شهری (پارک‌ها، باغ‌ها، زمین‌های کشاورزیِ شهری، سقف‌های سرسبز، نوار گیاهیِ کنار خیابان و امثال آن) می‌تواند از طریق افزایش تنوع زیستی به سلامت عمومی کمک کند.

نویسنده‌ی مقاله‌ای در نشریه‌ی پایداریِ شهری در سال ۲۰۲۳ می‌نویسد: «سلامت زیست‌بوم ارتباط نزدیکی با سلامت انسان‌ها دارد. شواهد فزاینده حاکی از آن است که فضاهای سرسبز و برخوردار از تنوع زیستی (و به‌ویژه خاکِ چنین فضاهایی) می‌تواند سلامت انسان‌ها را تقویت کند، زیرا آنها را بیش‌ازپیش در معرض مجموعه‌‌ی میکروب‌های مفیدِ محیطی قرار می‌دهد.»

خلاصه‌ی مطلب این است که حتی اگر برای طبیعت یا کره‌ی زمین یا تغییرات اقلیمی ارزشی قائل نیستید، و حتی اگر فقط بر اساس نفع شخصیِ خود عمل می‌کنید، باز هم دلایل کاملاً موجهی برای حمایت از برنامه‌های شخصی و عمومی به‌منظور افزایش تنوع زیستی در فضاهای سبزِ محل زندگی‌تان دارید.

راه‌های زیادی برای انجام این کار وجود دارد.

اولویت‌دادن به بازرویش طبیعیِ گونه‌های گیاهیِ بومی (که گاهی احیای طبیعتِ دست‌نخورده خوانده می‌شود) یکی از راه‌های افزایش تنوع زیستی در محل است. بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک اجازه می‌دهند که گیاهان و گل‌هایی در کنار راه‌ها و در بخش‌های معینی از پارک‌ها به‌طور خودرو رشد کنند، اما چنین برنامه‌ای نیازمند حمایت عمومی (و گاهی فعالیت‌ داوطلبان) است که این نوع تغییرات را عملاً پیاده کنند.

به‌گفته‌ی هارت، حتی اگر فقط بر حیاط خودتان کنترل دارید، انتخاب‌های شما سرنوشت‌ساز خواهد بود.

او می‌گوید: «از سم‌های کشنده‌ی موجودات زنده استفاده نکنید. چمن‌هایتان را بکَنید و گیاهان بومی بکارید. این کار اجازه خواهد داد که میکروب‌ها و موجودات کوچک گیاه‌خوار و حشرات گرده‌افشان که با ناحیه‌ی شما سازگاری یافته‌اند به محیط شما برگردند.» اگر نمی‌خواهید تمام زمین چمن خود را از دست بدهید، اختصاص بخشی از آن به گونه‌های بومیِ گیاهان نیز تنوع زیستی و سلامتی را ارتقا خواهد داد. به‌گفته‌ی هارت، «وقتی می‌خواهید همان گیاهانی در آنجا برویند که قرار بوده آنجا باشند، کار زیادی برای پرورش آن گیاهان لازم نخواهد بود. چنین کاری آسان‌تر و کم‌زحمت‌تر است».

برای حل مشکلات ناشی از کاهش تنوع زیستی همه‌ی ما باید کارهای خیلی بیشتری انجام دهیم. به‌گفته‌ی هارت، شیوه‌های کشاورزی (و یارانه‌های آن) که مشوق کشت تک‌محصولی و متکی به آفت‌کش‌ها هستند مهم‌ترین عاملِ مشکلات‌اند. همه‌ی کارهای منتهی به تغییرات اقلیمی نیز بخشی از مشکل‌اند. اما اگر همه‌ی ما از اقدامات محلی برای ارتقای تنوع زیستی حمایت کنیم، وضعیت حتماً تغییر خواهد کرد.

هارت می‌گوید: «احساس می‌کنم که واقعاً در موقعیت بدی هستیم. وضعیتی به وجود آورده‌ایم که این‌همه بیماری‌ که به آن مبتلاییم مستقیماً به طرز رفتارمان با محیط زیستمان مربوط‌‌ است. راه‌حل این است که گیاهان بیشتری بکاریم. اگر فقط بر کاشتن گیاهان تمرکز کنیم، بقیه‌ی مشکلات حل خواهد شد.»

برگردان: پویا موحد

مارخام هاید روزنامه‌نگار حوزه‌ی سلامت است و مقالات او در نشریاتی همچون تایم منتشر شده است. آنچه خواندید برگردان این نوشته با عنوان اصلیِ زیر است:

Markham Heid, “An Ecologist Explains How Biodiversity Loss Is Hurting Your Health – And What You Can Do About It”, Medium, 25 May 2023.