مقاله

بر اساس نتایج نظرسنجیِ جهانیِ مهمی که منحصراً در اختیار روزنامه‌ی گاردین قرار گرفته است، پوپولیست‌های سراسر دنیا بسیار بیشتر از دیگران احتمال دارد که به نظریه‌های توطئه‌آمیز درباره‌ی واکسیناسیون، گرمایش کره‌ی زمین و حملات تروریستیِ یازده سپتامبر عقیده داشته باشند.

«پروژه‌ی جهان‌گراییِ مؤسسه‌ی یوگاو و دانشگاه کیمبریج» شناخت بهتری از بخشی از جمعیت دنیا به دست می‌دهد که ظاهراً به دانشمندان و دموکراسیِ مبتنی بر نمایندگی چندان اعتماد ندارند.

تحلیل نتایج این نظرسنجی نشان داد که آشکارترین گرایش در میان پوپولیست‌های سرسخت عبارت است از عقیده به نظریه‌های توطئه‌آمیزی که با شواهد علمی یا واقعیت ناسازگارند.

این تحقیق ممکن است به فهم علل موفقیت پوپولیست‌های راست‌گرایی مثل دونالد ترامپ و ژایر بولسونارو کمک کند، یعنی همان سیاستمدارانی که به نظریه‌های توطئه‌آمیز دامن زده‌اند، تلاش برای حل معضل گرمایش کره‌ی زمین را تضعیف کرده‌اند و روزنامه‌نگاریِ واقعیت‌محور را «اخبار جعلی» خوانده‌اند.

یافته‌های این نظرسنجی ممکن است برای مسئولان سلامتیِ عمومی مفید باشد، مسئولانی که سرگرم مقابله با شیوع سرخک در سراسر دنیا هستند، آن هم در حالی که میزان کودکان واکسینه‌نشده به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است.

«سازمان بهداشت جهانی» و دیگر نهادهای مسئول سلامتیِ عمومی کارزارهای تبلیغاتیِ گسترده‌ای را به راه انداخته‌اند تا اهمیت واکسیناسیون را به مردم یادآوری کنند. این در حالی است که نظریه‌های توطئه‌آمیز و تبلیغ علیه واکسیناسیون در شبکه‌های اجتماعی رواج یافته است.

اخیراً یونیسف اعلام کرد که در سه ماهه‌ی نخست سال جاری موارد ابتلا به سرخک در مقایسه با بازه‌ی زمانیِ مشابه در سال گذشته 300 درصد افزایش یافته است. در سال 2017، حدود 110 هزار نفر، که اکثرشان کودک بودند، بر اثر این بیماری جان سپردند. به گزارش یونیسف، حدود 169 میلیون کودک زیرِ 10 سال در سراسر دنیا واکسینه نشده‌اند.

در نظرسنجیِ مؤسسه‌ی «یوگاو»، هواداران سرسخت دیدگاه‌های پوپولیستی به طور میانگین دو برابر دیگران عقیده داشتند که مسئولان عمداً مردم را از تأثیرات ظاهراً زیان‌بارِ واکسن‌ها بی‌خبر نگه داشته‌اند. این افراد بیش از بقیه عقیده داشتند که دولت آمریکا آگاهانه به مهاجمان تروریست یازده سپتامبر کمک کرده است، و گرمایش جهانیِ ساخته‌ی دست بشر واقعیت ندارد.

دو پنجم از پوپولیست‌ها عقیده داشتند که فارغ از این که چه کسی دولت را به طور رسمی در دست داشته باشد، «گروه واحدی وجود دارد که در خفا امور را اداره می‌کند و بر دنیا حکم می‌راند.» در مقایسه، کمتر از یک چهارم از کل شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی به این نظریه‌ی توطئه‌آمیز عقیده داشتند.

اخیراً یونیسف اعلام کرد که در سه ماهه‌ی نخست سال جاری موارد ابتلا به سرخک در مقایسه با بازه‌ی زمانیِ مشابه در سال گذشته 300 درصد افزایش یافته است.

این نظرسنجی ــ از بیش از 25 هزار نفر در 23 کشور پرجمعیت دنیا ــ بزرگ‌ترین تحقیق از این دست است که توسط مؤسسه‌ی یوگاو انجام شده و کشورهایی در اروپا، آمریکا، آفریقا و آسیا را دربرمی‌گیرد. در کل، این کشورها ۴.۷ میلیارد نفر، یا بیش از 60 درصد از جمعیت دنیا، را شامل می‌شوند. روزنامه‌ی گاردین به طراحیِ این نظرسنجی کمک کرد و یافته‌ها را به طور انحصاری منتشر می‌کند (این نظرسنجی هر سال تکرار خواهد شد).

روزنامه‌ی گاردین، با همکاریِ متخصصان علوم سیاسی، گروهی از پاسخ‌دهندگان در 19 دموکراسیِ مهم را شناسایی کرد که هوادار سرسخت نظرات پوپولیستی هستند. آنها 22 درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجیِ جهانی را تشکیل می‌دهند اما تعدادشان در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است.

برزیل، که پارسال بولسونارو را به ریاست جمهوری برگزید، پوپولیست‌ترین کشور موجود در این نظرسنجی بود؛ 42 درصد از برزیلی‌ها می‌گویند که به نظرات پوپولیستی به شدت عقیده دارند. آفریقای جنوبی، با 39 درصد پوپولیست، در رتبه‌ی دوم جای گرفت. در سال‌های اخیر، مجموعه‌ای از رسوایی‌های ناشی از فساد هر دو کشور را تکان داده است.

یک چهارم از پاسخ‌دهندگان آمریکایی پوپولیست بودند، نسبتی مشابه با لهستان، فرانسه و اسپانیا، پوپولیست‌ترین کشورهای اروپاییِ موجود در این نظرسنجی. درصد پوپولیست‌ها در کانادا، بریتانیا و سوئد بسیار کمتر و زیر 15 درصد بود. در دانمارک و ژاپن پوپولیست‌ها کمتر از 10 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دادند.

داده‌های این نظرسنجی را دو استاد دانشگاه آمستردام و دانشگاه اروپای مرکزی به نام‌های ماتائیس رودوین و لِوِنته لیتوای تحلیل کردند.

به نظر این دو متخصص علوم سیاسی، معقول است که انتظار داشته باشیم رابطه‌ی نزدیکی میان بعضی از نظریه‌های توطئه‌آمیز و پوپولیسم وجود داشته باشد. پوپولیست‌ها معمولاً عقیده دارند که نخبگان فاسد سر در یک آخور دارند و از مردم عادی در جهت منافع شخصیِ خود سوءاستفاده می‌کنند. این دو پژوهشگر می‌افزایند، «اما قوت این رابطه در داده‌های نظرسنجیِ یوگاو، که طیفی از نظریه‌های توطئه‌آمیز بسیار متفاوت در کشورهای گوناگون را دربرمی‌گیرد، واقعاً چشمگیر است.»

این رابطه در بریتانیا فوق‌العاده قوی بود. در تحلیل آماریِ داده‌ها عوامل جمعیت‌شناختی و اجتماعی را ثابت فرض کردند و دریافتند که در بریتانیا پوپولیست‌ها تقریباً سه برابر بیشتر از دیگر کشورها به بعضی از نظریه‌های توطئه‌آمیز عقیده دارند، نظریه‌هایی مثل این که انسان‌ها با موجودات فضایی تماس برقرار کرده‌اند اما این واقعیت عمداً از مردم مخفی نگه داشته شده است یا این که یک سازمان یا گروه مخفی بیماری ایدز را عامدانه در جهان شایع کرده است.

در دانمارک و ژاپن پوپولیست‌ها کمتر از 10 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دادند.

تحلیل داده‌ها نشان داد که در تمام این 19 دموکراسی، هواداران سرسخت پوپولیسم بسیار بیشتر از دیگران عقیده دارند که نظام سیاسیِ کشورشان «خراب» و محتاج «تغییر کلی» است؛ در عین حال، این افراد کمتر از دیگران به شبکه‌های خبریِ تلویزیونیِ سراسری و روزنامه‌های جدی اعتماد دارند.

پوپولیست‌ها بیش از دیگران مصرف‌کننده‌ی اخباری بودند که در شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک، توئیتر، یوتیوب و واتس‌اپ منتشر می‌شود، یعنی همان جایی که نظریه‌های توطئه‌آمیز بازار پررونقی دارند.

جاناتان کندی، از دانشگاه کوئین مریِ لندن، با تحلیل داده‌های این نظرسنجی دریافت که میان پوپولیسم راست‌گرا و نظریه‌های مخالف واکسیناسیون پیوندی وجود دارد.

کندی با بررسی سابقه‌ی رأی‌دهیِ پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی در هشت کشور مهمِ اروپایی فهمید که 25 درصد از رأی‌دهندگان به نامزدها و احزاب پوپولیستِ راست‌گرا نسبت به تأثیرات واکسن‌ها نگران بودند، در حالی که این رقم در میان بقیه‌ی جمعیت 14 درصد بود.

بیشترین تفاوت در بریتانیا به چشم می‌خورد، جایی که یک سوم از رأی‌دهندگان به «حزب استقلال بریتانیا» نسبت به تأثیرات زیان‌بار واکسیناسیون نگران بودند ــ سه برابر بیشتر از رأی‌دهندگان به احزاب «کارگر» (10 درصد) و «محافظه‌کار» (11 درصد).

در فرانسه، که از نظر شک و تردید نسبت به واکسیناسیون در رتبه‌ی نخست دنیا جای دارد، 44 درصد از رأی‌دهندگان به مارین لو پن در انتخابات ریاست جمهوریِ 2017 نسبت به واکسیناسیون نگران بودند، در حالی که این رقم در میان رأی‌دهندگان به امانوئل ماکرون 12 درصد و در بین کسانی که رأی نداده بودند 25 درصد بود.

در ایتالیا، هواداران حزب پوپولیست «جنبش پنج ستاره»، که پیشتر علیه واکسیناسیون تبلیغ کرده است، بیش از رأی‌دهندگان به دیگر احزاب عمده به اجماع علمی شک دارند. اما این امر در مورد رأی‌دهندگان به حزب پوپولیست چپ‌گرای اسپانیا، «پودموس»، صادق نیست زیرا آنها کمتر از رأی‌دهندگان به اکثر دیگر احزاب اسپانیایی به توطئه‌ی واکسیناسیون عقیده دارند.

کندی می‌گوید، «این مجموعه‌داده واقعاً هیجان‌انگیز است زیرا به ما اجازه می‌دهد تا برای فهم نگرانی‌های مردم درباره‌ی واکسن‌ها نخستین قدم را برداریم.» او نتایج پژوهش خود درباره‌ی رابطه‌ی میان پوپولیسم و واکسیناسیون را در نشریه‌ی اروپاییِ سلامتیِ عمومی منتشر کرده است.

او می‌افزاید، «دانشمندان اتفاق‌نظر دارند که واکسن‌هایی مثل واکسن سرخک، سرخجه و اوریون بی‌خطرند و منافع فراوانی برای جامعه‌ی بشری دارند-یعنی هر سال جانِ میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهند.»

«پس چرا بخش بزرگی از مردم به شواهد علمی عقیده ندارند؟ داده‌ها نشان می‌دهد که برخلاف انتظار، این امر به عواملی مثل سواد و تحصیلات چندان ربط ندارد. در عوض، علتش خشم و سوءظن نسبت به نخبگان و متخصصان است، یعنی همان چیزی که به حمایت فزاینده از احزاب سیاسیِ مخالفِ نظامِ حاکم در اروپا و دیگر نقاط انجامیده است.»

برگردان: عرفان ثابتی

پل لوئیس دستیار دبیر بخش فناوری و پروژه‌های ویژه‌ی روزنامه‌ی گاردین است و در لندن زندگی می‌کند. سارا بازلی دبیر بخش سلامت روزنامه‌ی گاردین است. او به علت فعالیت‌هایش درباره‌ی ایدز در آفریقا جوایز گوناگونی را به دست آورده است. پاملا دانکن روزنامه‌نگار گاردین و متخصص تحلیل داده‌ها است. آن‌چه خواندید برگردان این نوشته‌ی آنها با عنوان اصلیِ زیر است:

Paul Lewis, Sarah Boseley and Pamela Duncan, ‘Revealed: populists far more likely to believe in conspiracy theories’, The Guardian, 1 May 2019.