کتاب‌های آسو

مشاطه‌گری تاریخ با مهندسی نفرت در آکادمی

فرنگیس بیات

پس از تجربه‌ی دردناک و تلخِ هولوکاست، هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد که تجربه‌ی نسل‌کشی سیستماتیک باز هم تکرار شود. اما تنها چهار دهه پس از کشتار سیستماتیک یهودیان در اروپا به واسطه‌ی ایدئولوژی ناسیونالیسم افراطی نازی‌ها، غول ناسیونالیسم این بار در میان صرب‌های یوگسلاوی ظاهر شد و قربانیان جدیدی برای خودش برگزید: تمام اقوام غیرصرب در یوگسلاوی (کروات‌ها، بوسنیایی‌ها، اسلوونیایی‌ها و آلبانیایی‌تبارهای کوزوو).

ناسیونالیست‌های توسعه‌طلبِ صرب نیز همچون نازی‌ها خود را قوم برتر می‌دانستند و به همین دلیل قصد داشتند فدرالیسم یوگسلاوی را که از شش جمهوری تشکیل می‌شد، از میان بردارند و یک حکومت یکدست صرب تشکیل دهند؛ ایده‌ای که از آن با عنوان «پروژه‌ی صربستان بزرگ» هم یاد می‌شود. نویسنده‌ی متن پیشِ رو، به یکی از مهم‌ترین عواملی اشاره می‌کند که باعث شد ناسیونالیسم صربی در سطح عمومی به محبوبیت برسد و مردم صرب را علیه اقوام غیرصرب متحد کند؛ عاملی که نویسنده آن را «مشاطه‌گری تاریخ» می‌نامد. مشاطه‌گران تاریخ روایت‌هایی تاریخی «می‌سازند» و از این روایت‌ها جهت پیش‌بردن برنامه‌های گروه سیاسی خود بهره می‌برند. مشاطه‌گران با ارجاعات تاریخی، سعی می‌کنند به اقدامات سیاسی گروهشان اعتبار ببخشند و حتی جلوه‌ای مقدس بدهند. در این میان، فقط سیاست‌مداران و احزاب نیستند که این روایت‌های تاریخی را مطرح می‌کنند: هنرمندان، روشن‌فکران و رهبران مذهبی که به توده‌ی مردم دسترسی دارند، به‌راحتی می‌توانند یک ایدئولوژی و روایت‌های تاریخی متناسب با آن ایدئولوژی را «عمومی» کنند. در صربستان نیز شاهد همین روند بودیم.

برخی از روشن‌فکران اقدام قابل‌توجهی برای مقابله با ناسیونالیسمِ غیرستیزِ صرب انجام ندادند و بیان و لحن نخبه‌گرایانه‌شان باعث شد نتوانند نزد مخاطبان عمومی به مرجعیت برسند.

یکی از ویژگی‌های مشترک ناسیونالیست‌های افراطی این است که برای متحدکردن قوم/ ملت خود، به یک «دیگری» نیاز دارند تا همه‌ی تقصیرها را به گردن او بیندازند.

به‌نظر می‌رسد همچنان می‌توان نشانه‌هایی از باورهای ناسیونالیستی افراطی یافت؛ باورهایی که بیش از هرچیز با تحریک عواطف به‌ویژه در شرایط بحرانی می‌توانند جذاب به‌نظر برسند. تجربه‌ی یوگسلاوی بحرانی در دهه‌ی ۱۹۹۰ نشان می‌دهد که مرز میان زندگی عادی و پاک‌سازی قومی بسیار باریک است. اما چگونه می‌توان در مقابل ناسیونالیسم افراطی، به‌ویژه در یک جامعه‌ی بحرانی ایستادگی کرد؟ فضای سیاسی یک جامعه‌ی استبدادزده را چگونه می‌توان باز کرد و در عین حال مجال کمتری برای نیروهای تندرو (همچون ناسیونالیست‌های ستیزه‌جو) مهیا شود؟

برای مطالعه یا دریافت این کتاب روی گزینه‌های «بخوانید» یا «دانلود» در بالای صفحه کلیک کنید.