مقاله

* به مناسبت روز جهانی زنان

وقتی کارمن آریستِگی، گوینده‌ی اخبار، پس از افشای رسواییِ رئیس جمهور مکزیک در یک برنامه‌ی زنده‌ی رادیوییِ محبوب از کار اخراج شد، موجی از خشم و اعتراض کشور را فرا گرفت. برای میلیون‌ها مکزیکی، آریستگی صدای رسایی است که دروغ‌گویی و فساد دولتی را افشا می‌کند، و غیبت او خلائی را بر جا گذاشت. حالا مستند جدیدی نشان می‌دهد که او چگونه بر سانسور غلبه کرد و با گروهی از همکارانش شبکه‌ی خبریِ مستقل جدیدی را به وجود آورد.

خولیانا فَنخول، کارگردان مستند «سکوت رادیویی»، 22 ماه آریستگی را تعقیب می‌کند تا چگونگی بازگشت او به پشت میکروفون و در عین حال ادامه دادن به روزنامه‌نگاریِ تحقیقی در بحبوحه‌ی اقامه‌ی انبوهی از دعاوی حقوقی، تهدید به مرگ و قتل یک روزنامه‌نگار نامدارِ دیگر را به تصویر کشد. فنخول توضیح می‌دهد که اخراج آریستگی در سال 2015 در شرایطی رخ داد که خشونت مکزیک را در کامِ خود فرو برده بود و 43 دانشجو در ایالت گوئِرِرو ناپدید شده بودند. «ما به عنوان یک جامعه واقعاً نگران بودیم و می‌خواستیم از اوضاع سر در بیاوریم و نقش آریستگی بسیار مهم بود. او اولین کسی بود که والدین این دانشجوها را به رادیو آورد و به آنها فرصت اظهارنظر داد.»

آریستگی را کارفرمای وی، شبکه‌ی رادیوییِ خصوصیِ اِم‌وی‌اس، اخراج کرد زیرا او از این شبکه خواسته بود که دو تن از همکارانش را دوباره به کار بگمارد. این دو نفر به طور مستقل با افشای خبر فساد رئیس جمهورِ وقت، اِنریکه پِنیا نیِتو، و همسرش نشان داده بودند که قرار است یک کنسرسیوم مکزیکی در ازای قرارداد احداث نخستین راه‌آهن سریع‌السیر کشور، ویلای مجللی را در اختیار نیتو و همسرش بگذارد. چینی‌ها در این پروژه سرمایه‌گذاری کرده بودند و پنیا نیتو، در مواجهه با آنچه به رسوایی «کاخ سفید» شهرت یافت، مجبور به فسخ قرارداد و عذرخواهی از دولت چین شد. پس از اخراج آریستگی، هزاران نفر در مقابل ساختمان این شبکه‌ی رادیویی جمع شدند و دست به اعتراض زدند.

فنخول مقیم سوئیس است و عادت داشت به برنامه‌ی آریستگی گوش دهد تا از تحولات جاری در سرزمین مادری‌اش بی‌خبر نماند. او می‌گوید: «وقتی او را اخراج کردند خشم سراپای وجودم را فرا گرفت. داشتند روزنامه‌نگارها را می‌کشتند و به خودم گفتم اگر با کارمن که این‌قدر معروف است چنین کاری می‌کنند اوضاع واقعاً بد است.»

«فکر کردم که به جای حرص و جوش خوردن باید فیلمی بسازم و به مکزیک رفتم تا کارمن را پیدا کنم.»

فنخول چهار سال از آریستگی فیلم‌برداری کرد و مستندی ساخت که شناخت منحصربه‌فردی از زنی ارائه می‌دهد که نام‌اش در مکزیک مترادف با آزادی رسانه‌هاست. برنامه‌ی خبری او بسیار پرطرفدار بود. با وجود این، سانسور دولتی چنان گسترده بود که پس از اخراج هیچ شبکه‌ی رادیویی‌ای به او شغلی پیشنهاد نداد. در عوض، آریستگی روی پای خودش ایستاد و به کمک شبکه‌های اجتماعی به افشای فساد ادامه داد.

تحقیقات او همچنان در سراسر دنیا در صدر اخبار بود. برای مثال، می‌توان به گزارش آریستگی با عنوان «از متقلب تا رئیس جمهور» اشاره کرد. بنا به این گزارش، تقریباً یک سوم از پایان‌نامه‌ای که پنیا نیتو برای دریافت مدرک حقوق نوشته بود سرقت ادبی از نوشته‌های دیگران بود. ]به‌رغم پوشش گسترده‌ی این خبر در رسانه‌های مهم دنیا[ تنها یک روزنامه در مکزیک این گزارش را منتشر کرد.

 او در توئیتر ۸/۵ میلیون دنبال‌کننده دارد اما فنخول می‌گوید که از حریم خصوصی‌اش به شدت مراقبت می‌کند.

این امر به دشمنی با آریستگی و همکارانش انجامید. یکی از آنها می‌گوید: «وقتی با کارمن کار می‌کنید همیشه زیرِ نظرید...و روزنامه‌نگاران هوادار دولت یا نزدیک به قدرت به شما حمله می‌کنند.» یکی دیگر از همکاران او می‌افزاید: «فکر کردم که می‌خواهند مرا از بین ببرند.» با تماشای تصاویر پشت صحنه از محل کار آریستگی می‌فهمیم که بی‌وقفه با شور و حرارت کار می‌کند، اراده‌ای پولادین دارد و در عین حال با همکارانش مهربان و صمیمی است. او در توئیتر ۸/۵ میلیون دنبال‌کننده دارد اما فنخول می‌گوید که از حریم خصوصی‌اش به شدت مراقبت می‌کند. فنخول می‌افزاید: «به علت ماهیت کارش به سختی می‌تواند به آدم‌ها اعتماد ‌کند. مدت‌ها طول کشید تا اجازه داد به او نزدیک شوم.»

وقتی سرانجام آریستگی فنخول را به خانه‌اش راه داد به او گفت که دولت پسر نوجوانش را زیرِ نظر گرفته است. «سرکوب و دسیسه‌چینی برای جلوگیری از کارِ ما، و سپس حملات حقوقیِ مداوم، مرا به این نتیجه رساند که برای امیلیو بسیار بهتر است که از مکزیک برود زیرا مادرش با جار و جنجالی مواجه بود که به هیچ وجه معلوم نبود که به کجا ختم خواهد شد.»

آریستگی می‌گوید که با بدافزار پگاسوس به او و پسرش حمله کردند. «آن‌هایی که با پگاسوس به آیفون نوجوانی حمله کردند که در آمریکا سرگرم تحصیل بود، آدم‌های به‌شدت منحرفی هستند. زیرا معلوم است که می‌خواستند به مادر آن نوجوان آسیب برسانند.»

تصاویر تکان‌دهنده‌ی دوربین‌های مداربسته از دستبرد به محل کارِ آریستگی نشان می‌دهد که سارقان کشوها را باز می‌کنند و رایانه‌ای را به سرقت می‌برند. این رایانه حاوی اطلاعات حساسی درباره‌ی سیاستمداری بود که آریستگی قبلاً او را به دست داشتن در یک باند فحشا متهم کرده بود. فنخول می‌گوید: «بعد از دستبرد به محل کار، چند نفر از همکاران کارمن استعفا کردند. عجیب آنکه هر مانعی که در برابر کارمن ایجاد شد صرفاً اراده‌ی او را بیش از پیش تقویت کرد.»

در 16 ژانویه‌ی 2017، آریستگی پخش برنامه‌ی رادیویی را از سر گرفت ــ این بار از یک اتاقک ضدصوت در دفترِ کوچک خود. پس از انتخابات سال 2018، دولت جدیدی قدرت را در دست گرفت و شرکت رسانه‌ای «گروپو رادیو سِنترو» آریستگی را به همکاری دعوت کرد. فنخول می‌گوید: «این امر تأیید می‌کند که این دولت پنیا بود که فشار می‌آورد تا از فعالیت کارمن جلوگیری کند.»

اکنون برنامه‌ی خبری آریستگی از چند شبکه‌ی رادیویی پخش می‌شود اما او استقلال سردبیری‌اش را حفظ کرده است. تحقیقات او همچنان برای قدرتمندان دردسر ایجاد می‌کند. برای مثال، می‌توان به اتهامات او علیه فساد در خبرگزاری سراسریِ دولت اشاره کرد.

فنخول به «گاردین» می‌گوید: «امیدوار بودیم که با دولت جدید اوضاع تغییر کند اما این دولت دارد به کارمن حمله و علیه او جوسازی و شایعه‌پراکنی می‌کند. او بارِ دیگر به دشمن تبدیل شده است.»

برگردان: عرفان ثابتی

هانا سامرز روزنامه‌نگار آزاد است. مقالات او در «گاردین»، «ایندیپندنت» و «تایمز» منتشر شده است. آنچه خواندید برگردان این نوشته با عنوان اصلیِ زیر است:

Hannah Summers, ‘Voice of defiance: the Mexican radio journalist who refused to be silenced’, The Guardian, 2 June 2020.