آیندهی مشترک
تجربهی یکسال گذشتهی ما در مواجهه با ویروس عالمگیر کرونا چگونه جهان را تغییر خواهد داد؟ چه تاثیری در سیاست، اقتصاد، تجارت، ارتباطات، آموزش، بهداشت و درمان، فرهنگ و هنر، فضاهای شهری، سفر، تولید و مصرف غذا، زندگی فردی، روابط اجتماعی، و همهی جنبههای دیگر زندگی ما خواهد داشت؟ صفحهی ویژهی آیندهی مشترک به بررسی پیامدهای کرونا برای جهان و آینده ایران میپردازد.
علاقهی توکویل به نهادهای آمریکایی بازتاب چیزی بیش از کنجکاوی بود: در موطن او، فرانسه، انقلابی که با آرمانهای والای مشابهی دربارهی برابری و دموکراسی آغاز شده بود پایان تلخی داشت. در موجی از خشونت که پس از رویدادهای سرنوشتساز سال 1789 به راه افتاد، چیزی نمانده بود که والدین توکویل با گیوتین اعدام شوند. برعکس، دموکراسیِ آمریکایی کارآمد بود ــ و توکویل میخواست علتش را بفهمد.
عجیب نیست که کووید-19مردم را عصبانی کرده است: زندگی آنها به طرز غیرقابلتصوری مختل شده است. بسیاری از مردم یا اعضای خانوادهی خود را از دست دادهاند و یا چند ماه گرفتار این بیماری شدهاند. به علت اِعمال محدودیتهای لازم برای تداوم خدمات بهداشتی، کسبوکارهای کوچک آسیب دیده، مراکز خدمات شهری بسته شده و مردم ماهها از دیدار بستگان خود محروم شدهاند. آزادیهای اساسیای که بدیهی میپنداشتیم از ما سلب شده تا از شیوع ویروس جلوگیری شود. این پرسش که این ویروس از کجا آمده و چه کسانی مسئول این همه آسیب و زیان هستند، بهشدت اهمیت یافته است.
کتابهای بیشماری به بررسی شیوههای متعدد بروز پیشداوری پرداختهاند. آموزش کثرت و تنوع به اقدام مهم و بزرگی تبدیل شده است. اما غلبه بر پیشداوری همچنان بهشدت دشوار است. دورههای درسی پیشداوری «ناخودآگاه» یا «ضمنی» ممکن است مفید باشد، اما این دورهها توضیح نمیدهند که پیشداوریها از کجا نشئت میگیرند، و ضرورتاً آنها را از میان برنمیدارند.
نفت که در یک قرن گذشته از ارکان اصلی اقتصاد جهان بوده، به نظر میرسد دارد اهمیت خود را به تدریج از دست میدهد. انواع انرژیهای پاک کمکم جای نفت را میگیرند و ذخیرههای نفتی تازهای که قبلاً امکان استخراج آنها نبود، با پیشرفتهای فنی وارد بازار شده است. اگر به این ترتیب ارزش نفت کم شود، چه آیندهای در انتظار کشورهایی مثل ایران خواهد بود که به درآمد نفت وابستهاند؟
یک گفتگوى دشوار سه نتیجهی بالقوه دارد: یک راهحل تمامعیار (وسوسهانگیز، اما غیرواقعی)، یک برنامه (نقشهای برای رسیدن به راهحل) یا نوعی تفاهم (که آگاهی جدیدی از چگونگى تجربهى طرف مقابل به دست میدهد و شالودهى محکمی را بنا مینهد که بر اساس آن میتوان به برنامه و راهحلی دست یافت). در تلاش برای انجام گفتگویی دشوار بدون حضور میانجی، توصیه میکنم ابتدا به دنبال تفاهم باشید.
سرمایهداری دارای نقاط قوت و ضعف است و نقدهای وارده بر آن بر کسی پوشیده نیست. از زمانی که نظامهای اقتصادی مبتنی بر بازار آزاد در قرن هجدهم در اروپا شروع به کار و گسترش کردند، این نقدها هم بهطور گسترده و متناوب مطرح شدند. این نقدها هرگز بیتأثیر نبوده و در واقع نیروی محرکهی جنبشهای طولانی اصلاح اقتصادی در طول دو قرن اخیر بوده است و سبب شده که اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد قرن نوزدهمی، به اقتصادهای مختلط و دولت رفاهی و دموکراسیهای صنعتیِ پیشرفتهی قرنهای بیستم و بیستویکم تبدیل شود.