یادداشت‌ها

وقتی صحبت از اختراعات و اکتشافات مهم در تاریخ به میان می‌آید به ندرت نام زنان دانشمند به گوش می‌خورد. اکثرمردم شاید تنها دانشمند زنی که می‌شناسند ماری کوری باشد. چرا؟ آیا زنان در گذشته استعداد لازم را برای اختراع و اکتشاف نداشتند؟ و یا مشغولیت به امور خانه و فرزندان مانع از شکوفایی استعدادهایشان بود؟ شاید دستاوردهایشان به اندازه‌ی دستاوردهای دانشمندان مرد ارزنده نبوده است. آیا اهمیت نظریه‌ی نسبیت یا قانون جاذبه بیشتر از کشف ترکیب و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی خورشید و ستارگان است؟ شاید بازگویی داستان سیسیلیا پین، کاشف ترکیبات خورشید و ستارگان، بهتر از هزار تفسیر پاسخگوی این پرسش‌ها باشد.

سیسیلا پین در سال ۱۹۲۵ در پایان‌نامه‌ی دکترای خود نوشت، «مواد اصلی تشکیل‌دهنده‌ی خورشید و ستارگان هیدروژن و هلیوم است». تا آن زمان، باور دانشمندان بر این بود که خورشید و ستارگان ترکیباتی مشابه کره‌ی زمین دارند. به همین دلیل، اخترشناسان دانشگاه هاروارد، به‌ویژه اخترشناس نامدار هنری راسل، این اظهارنظر جسورانه را نادرست خواندند و سیسیلیا مجبور شد پایان‌نامه‌اش را مطابق با خواسته‌های استادانش بازنویسی کند.

این اولین باری نبود که سیسیلیا در زندگی حرفه‌ای خود با نفی و رد جامعه‌ی علمی مردسالار آن زمان مواجه می‌شد. در سال ۱۹۲۲ زمانی که او تحصیلات خود را در دانشگاه کیمبریج در زادگاه خود در انگلستان به پایان رساند، این دانشگاه از ارائه‌ی مدرک درجه اول به او به علت جنسیتش خودداری کرد (دانشگاه کیمبریج تا سال ۱۹۴۷ به زنانی که در این دانشگاه تحصیل می‌کردند مدرک نمی‌داد).

دانشگاه کیمبریج تا سال ۱۹۴۷ به زنانی که در این دانشگاه تحصیل می‌کردند مدرک نمی‌داد.

سیسیلیا که برای خود آینده‌ای جز معلمی مدرسه‌ی دخترانه در کشورش نمی دید، برای دستیابی به آرزوهایش به آمریکا مهاجرت کرد تا به تحصیلاتش ادامه دهد و سرانجام در سال 1925 موفق به دریافت مدرک دکترای اخترشناسی شد. ۴ سال بعد از ارائه‌ی دانش‌نامه‌ی دکترای سیسیلیا پین، هنری راسل در مقاله‌ای که به اسم خود منتشر کرد یافته‌های سیسیلیا را تأیید و رسماً اعلام کرد که ستارگان عمدتاً از هیدروژن و هلیم تشکیل شده‌اند. هر چند نام سیسیلیا در این مقاله ذکر شده اما این کشف به پای هنری راسل نوشته شد.

به‌رغم این کشف بزرگ، سقف شیشه‌ای جامعه‌ی علمی همچنان مانع از پیشرفت سیسیلیا بود. رئیس دانشگاه هاروارد عهد کرده بود که تا زمانی که او در جایگاه مدیریت است به هیچ زنی مقام استادی داده نشود و تنها پس از بازنشسته شدن این مرد بود که سرانجام سیسیلیا در ۵۶ سالگی به مقام استادی و ریاست بخش اخترشناسی دانشگاه هاروارد رسید. او اولین زنی بود که به مقام ریاست بخش در دانشگاه هاروارد منصوب شد. اما سیسیلیا برای عناوین مادی و نظر مردم ارزش چندانی قائل نبود و هرگز اجازه نداد که این امر بر زندگی حرفه‌‌ای و حتی شخصی‌اش تأثیر بگذارد.

ازدواج سیسیلیا با یک کارگر مهاجر روسی که مثل او به ستارگان بسیار علاقه داشت، نمونه‌ی دیگری از سبک زندگی و انتخاب‌های او بود که جامعه‌ی علمی و اطرافیانش را به تعجب و انتقاد واداشت. هر چند نام سیسیلیا پین به عنوان کاشف مواد تشکیل‌دهنده‌ی ستارگان ثبت نشد اما قطعاً نامش را در فهرست زنان برجسته‌ای خواهند نوشت که الگوی شکستن سقف‌های شیشه‌ای و راه‌گشای حضور پررنگ زنان در عرصه‌های علمی و حرفه‌ای بودند.

 شاید این حرف او به خوبی نشان‌دهنده‌ی طرز فکرش باشد: «جوانان، به‌ویژه زنان جوان، گاهی از من راهنمایی می‌خواهند. این هم راهنمایی من - برای جستجوی شهرت و پول وارد حرفه‌ای علمی نشوید. راه‌های آسان‌تری برای دستیابی به شهرت و پول وجود دارد. فقط وقتی حرفه‌ی علمی پیشه کنید که هیچ چیز دیگری شما را راضی نکند زیرا در این حرفه چیزی جز تنهایی نصیبتان نخواهد شد. زمانی که ترقی کنید پاداشتان گسترده شدن افق دید‌تان خواهد بود و اگر این پاداش را دریافت کردید دنبال پاداش دیگری نخواهید رفت.»