زندگی در بیروت در دوران جنگ داخلی

علاقه‌ی توکویل به نهادهای آمریکایی بازتاب چیزی بیش از کنجکاوی بود: در موطن او، فرانسه، انقلابی که با آرمان‌های والای مشابهی درباره‌ی برابری و دموکراسی آغاز شده بود پایان تلخی داشت. در موجی از خشونت که پس از رویدادهای سرنوشت‌ساز سال 1789 به راه افتاد، چیزی نمانده بود که والدین توکویل با گیوتین اعدام شوند. برعکس، دموکراسیِ آمریکایی کارآمد بود ــ و توکویل می‌خواست علتش را بفهمد.

لاسکو نمونه‌ای از یک پدیده‌ی جهانی موسوم به «غارهای تزئینی» است. نمونه‌ی این غارها در همه‌ی قاره‌ها بجز قطب جنوب کشف شده‌اند و تنها در اروپا به لطف رشته‌ کوه‌های پیرنه ۳۵۰ غار این چنینی کشف شده است. جدیدترین غارهای تزئینی در بورنئو (۲۰۱۸) و منطقه‌ی بالکان (آوریل ۲۰۱۹) کشف شده‌اند. هرچند این غارها از هم فاصله دارند عجیب است که تزئینات داخلی مشابهی دارند: رد دست یا گرته‌بردای از دست انسان، طرح‌های انتزاعی با استفاده از نقطه‌ و خطوط هاشور خورده و حیوانات عظیم‌الجثه‌ی گوشت‌خوار یا گیاه‌خوار که اکثراً منقرض شده‌اند.

فرهنگ‌ها و دین‌ها را عمری است، بهار و تابستان و پاییز و زمستانی است، فرازوفرودی است، و زندگی و مرگی. در بهار کسی از بنیادِ دین‌ها نمی‌پرسد چون بنیاد در جای خود است و بر کار و خود‌به‌خود اثرگذار. این پرسش، پرسشِ خزان و زمستان است و همین که می‌پرسیم، پیشاپیش خبر از غیابِ آغاز و باغ بهاران داده‌ایم.

پوتین سال‌هاست که با ابراز شک و تردید نسبت به مشروعیت جمهوری‌های شوروی سابق ادعا می‌کند که لنین با اعطای استقلال به این جمهوری‌ها در نخستین سال‌های تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، نوعی «بمب ساعتی» را ایجاد کرد. به نظر می‌رسد که پوتین می‌خواهد به گذشته بازگردد، اما نه به دوران اوج کمونیسم شوروی بلکه به دوران امپراتوری روسیه‌.

محمود غفاری، کارگردان و نویسنده‌ی روز سیب، می‌گوید سعی کرده است که فیلمی واقعی بسازد. او با اشاره به شرایط سانسور می‌گوید این آخرین فیلمی است که در ایران می‌سازد زیرا تصویر سینمای ایران از جامعه، جعلی‌ست و او نمی‌خواهد در این جعل، همدست حکومت باشد. در حاشیه‌ی برلیناله با او درباره‌ی روز سیب، تجربه‌ی فیلم‌سازی تحت سانسور و نگاهش به جامعه و سینمای ایران گفتگو کردم.

هرچند مصرف دارو ــ علمی و غیر آن ــ در دوره‌ی همه‌گیری سر به فلک گذاشت، اما فهم مشترک در حال ازدست‌رفتن است. اینکه صرفاً عوام را به‌خاطر «غیرعقلانی»بودن مقصر بدانیم چاره‌ی کار نیست. خصوصاً به این علت که رهبری سیاسی و رسانه‌ها در توجه به یافته‌های علمی و انطباق با آنها سابقه‌ی بدی دارند؛ برای مثال، در نادیده‌گرفتن گرمایش کره‌ی زمین برای چهار دهه از زمانی که این مفهوم برای نخستین بار در سال ۱۹۷۲ مطرح شد.

در یازدهم تیرماه سال 1358 فهرستی ۵۱ نفره از سوی شورای انقلاب منتشر ‌شد که نام پنج نفر از اعضای خانواده‌ی لاجوردی در آن بود: سید محمود لاجوردی به همراه فرزندانش قاسم، احمد و حبیب و برادرش اکبر لاجوردیان. مصادره‌ی اموال نقطه‌ی پایانی بود بر زندگی خانواده‌ای که‌ بیش از یکصد سال در تجارت و تولید فعال بودند و بزرگ‌ترین مجموعه‌ی صنعتی ایران را تأسیس کردند.

آرنت باور داشت که در دوران ظلمت و در مواجهه با سختی‌ها امید می‌تواند مانعی بر سر راه اقدامات شجاعانه باشد. امید، بر خلاف تصور رایج، انسان‌ها را ناتوان می‌کند و باعث رویگردانی آنها از جهان واقعی پیش رویشان می‌شود. آنچه می‌تواند جهان را نجات دهد معجزه‌ی عمل است.

برلیناله‌ی هفتاد و دوم در فضایی به‌شدت متأثر از شیوع بیماری کرونا برگزار شد. آزمایش‌های روزانه، کاهش تعداد فیلم‌ها و استفاده از نصف ظرفیت سینماها، جشنواره‌ی امسال را به تجربه‌ای خاص برای مخاطبان و رسانه‌ها بدل کرد. حضور پررنگ فیلم‌سازان زن و سهم چشمگیر آن‌ها در جوایز اهداشده از دیگر ویژگی‌های جشنواره‌ی امسال بود. در ادامه به معرفی چند فیلم در بخش‌های مختلف برلیناله پرداخته‌ام.

آیا می‌توان سوگیری‌های خود را اصلاح کرد؟ اگر پاسخ مثبت است، پس چرا این همه طرح‌‌های گوناگون هنوز نتوانسته‌اند تغییر محسوسی ایجاد کنند؟

تأثیر ویرانگر تغییر اقلیم بر میراث تاریخی به شکل فزاینده‌ای توجه‌ها را به خود جلب کرده است. در برابر احتمال از دست دادن این میراث چه باید کرد؟ آیا باید پذیرفت که بناها و شهرهای تاریخی روزی در اثر سیل و افزایش سطح آب دریاها به زیر آب خواهند رفت؟

اما سکولاریسم چیست؟ آیا صرفاً مفهومی سلبی و به‌معنای جدایی نهاد دین از نهاد دولت است؟ تفاوت مفهومِ سکولاریسم با لائیسیته چیست؟ نسبت نظام‌های قانونی ایران، از قانون اساسی مشروطه گرفته تا قانون اساسی جمهوری اسلامی، با سکولاریسم چگونه است؟

ایروانی از سال 1335 تا 1357 در تأسیس 53 شرکت صنعتی تجاری و بیش از 25 شرکت صنعتی در زمینه‌ی تولید انواع کفش با شرکای داخلی و خارجی مشارکت داشت. اولین شرکت «باتا» بود که در تیر 1330 فعالیتش را شروع کرد و آخرین آن «چرم خسروی نو» بود که در سال 1356 برای دباغی و چرم‌سازی به ثبت رسید. از برخی کفش‌های تولیدی کفش ملی مثل کفش کیکرز چنان استقبالی شد که سال‌‌ها بعد از انقلاب به صورت سهمیه‌‌ای فروخته ‌می‌شد.

از هر چهار آمریکایی‌ای که پیش از ۱۸سالگی ماده‌ی مخدر مصرف می‌کنند یک نفر دچار اعتیاد می‌شود، در مقایسه با فقط یکی از هر ۲۵ نفری که در ۲۱سالگی یا پس از آن مصرف موادمخدر را شروع می‌کنند. علتْ این است که مغزِ در حال رشد در واقع مثل اسفنج است؛ مخصوصاً در جذب تجربه‌ها ماهر است و همچنین در تبدیل این تجربه‌ها به الگوهای بلندمدت تخصص دارد. مصرف زودهنگام موادمخدر مغز را طوری تغییر می‌دهد که عادات و وسواس‌های مربوط به اعتیاد به موادمخدر را ایجاد کند.

چگونه می‌توان جذابیت چنین نظریه‌های توطئه‌ی بی‌پایه‌واساسی را توضیح داد؟ توضیحات کلاسیک روان‌شناسی بر احساسات منفی تمرکز می‌کنند: وقتی افراد اضطراب دارند، یا قادر به کنترل وضعیت نیستند یا نامطمئن‌اند، بیشتر مستعد پذیرش روایت‌های توطئه‌آمیزند. به همین ترتیب،  در هنگام بحران اجتماعی، توطئه‌باوری جذابیت پیدا می‌کند و میان گروه‌هایی که ظلم ساختاری را تجربه کرده‌اند، رایج‌تر است. اما تحقیقات نشان می‌دهد که عامل تقویت نظریه‌های توطئه احساسات منفی نیستند.

اذان صدای اصلی شهرها و روستاهای ترکیه است، صدایی که هر روز ۵ بار از بلندگوهای نصب شده روی مناره‌های حدود ۹۰ هزار مسجد دولتی، مسلمانان را به اقامه‌ی نماز دعوت می‌کند. در بسیاری از محله‌ها این صدا نه فقط از بلندگوی یک مسجد بلکه به توالی از مساجد دور و نزدیک به گوش می‌رسد. برای برخی، این صدا یادآور جایگاه تاریخی ترکیه در جهان اسلام و برای بعضی دیگر، یادآوری چرخش ترکیه از سکولاریسم به سوی جامعه‌ای اسلامی است.

تصور اروپاییان از مردمان، فرهنگ و ادیان خاورمیانه همواره یکسان نبوده است. گاهی این تصورات آمیخته با رمز و راز بوده و گاه ماهیتی استعماری داشته است. آثاری که اخیراً از نحوه‌ی برخورد اروپاییان ابتدای دوران مدرن و خاورمیانه منتشر شده‌اند، تلاش می‌کنند تا از تصویرسازی یک‌بعدی شرق‌شناسانه فراتر روند و پیچیدگی‌های این روابط را نشان دهند.