می‌خواهم به خوانشِ یک ترکیب در شاهنامه بپردازم که، به گمانِ من، قرن‌ها ‌نادرست خوانده شده است. زیرا از حدودِ دو قرن پس از روزگارِ فردوسی اشارتِ تاریخیِ آن تا این زمان از یادها رفته بوده است. و خواهم گفت که چه‌گونه. و آن خواندنِ سُرو-تاج (sorū-tāj) است به صورت سَر-و-تاج (sar-o-tāj).

این مستند برخلاف رویه‌ی رایج مستندهای این روزها که بیشتر بر محور صحبت‌های دیگران درباره‌ی سوژه می‌گذرد، متمرکز بر خود سوژه است و حرف‌ها و روزمرگی‌ او. رضا خندان، همسر نسرین ستوده؛ منصوره شجاعی، فعال حقوق زنان که سال‌ها با ستوده همکاری کرده؛ تقی رحمانی، فعال سیاسی از دیگر چهره‌هایی هستند که در این مستند درباره‌ی ستوده و تجربه‌ی کار و زندگی و مقاومت او صحبت می‌کنند.

پناهجوی ناسپاس اثر نویسنده‌ای است که در اوج حرفه‌ی خود ایستاده و امر شخصی و سیاسی را به همان نحوی در هم آمیخته که کارولین فورشه از «امر اجتماعی»، هم به عنوان «محلی برای مقاومت و مبارزه» و هم «قلمرویی که در آن ادعاها علیه نظم سیاسی به نام عدالت مطرح می‌شود» نام می‌برد.

شبکه‌ی کرکس به طور رسمی در نوامبر ۱۹۷۵ تشکیل شد، زمانی که مانوئل کونترِراس، رئیس دستگاه اطلاعاتیِ پینوشه، 50 افسر اطلاعاتی را از شیلی، آرژانتین، اروگوئه، پاراگوئه، بولیوی و برزیل به دانشکده‌ی جنگ در خیابان مرکزی سانتیاگو، لا آلامِدا، دعوت کرد. پینوشه شخصاً از آنها استقبال کرد.

مدنیت و شرافت و کرامت جامعه‌ای که دیرزمانی زیر ضرب زور و ظلم نظام توتالیتر بوده و به نظمی غیراخلاقی خو گرفته و خودآگاه و ناخودآگاه از آن تأثیر پذیرفته و در بسط بی‌عدالتی و حق‌کشی همدست دولت بوده یا در برابر آن انزوا و انفعال اختیار کرده، نمی‌تواند صرفاً به باز شدن درهای آزادی بازگردد.

در آذربایجان، مفهوم گذار و وضعیت عادی مکرراً تغییر کرده است. از زمان سقوط شوروی «گذار به وضعیت عادی» به یک هنجار مبدل شده است. با وجود آن که هیچ‌گاه بحثی عمومی درباره‌ی تعریف وضعیت عادی در جامعه در نگرفته است اما هر «دوره‌ی گذار» مشحون از امید به این بوده است که به زودی به «زندگی عادی»ای که می‌خواستیم دست خواهیم یافت.

اما تلقی ما از بارداری، تولد و شیر دادن از پستان بسیار متفاوت با تلقی ما از موفقیت‌ها و دستاوردهای فیزیکی دیگری مثل دو ماراتن است. از بارداری، تولد و شیر دادن از پستان یا به شیوه‌ای نادرست تعریف و تمجید می‌کنیم یا اینکه آن‌ها را نادیده می‌گیریم یا کم‌اهمیت می‌پنداریم، یعنی آن‌ها را صرفاً شانس یا امر تصادفیِ پیش‌پاافتاده‌ای در زیست‌شناسی در نظر می‌گیریم.

هدف جنبش بابی ورود ایران به ساحت اجتماعی و جهانی تازه، یک جهان‌بینی نوین و همچنین اندیشه و دنیایی جدید بود؛ دنیایی که تاریخی به شدت ظالمانه و جهانی به شدت ظلمانی در آن به پایان می‌رسد.

به رغم گذشت سی سال و اندی از پایان جنگ جهانی دوم، فضای اروپا هم‌چنان از خاطر‌‌‌‌ه‌‌ها و کدورت‌ها و کینه‌های برجامانده‌ی آن دوران آلوده و آشفته بود. لِشِک کولاکوفسکی (۱۹۲۷-۲۰۰۹)، با نگرانی از آینده‌ی این امر، در شانزدهم اکتبر ۱۹۷۷، برای خطابه‌ی خود در مجلس دریافتِ جایزه‌ی صلحِ انجمن ناشران آلمانی، در شهر فرانکفورت، موضوعی مُبرم‌تر از «تنفّر» برای سخن نیافت.

در سال ۲۰۰۰، تسای جن-هوی، استاد معماری در دانشگاه ملی فناوری تایپه، دیوارهای محوطه‌ی دانشگاه را تخریب کرد و به جای آن، فضای خندق‌مانندی ساخت که از آبِ بازیافت شده و باران تغذیه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد. علاوه بر این، اقداماتی در دانشگاه به منظور حفاظت از محیط زیست و کاهش دما انجام داد. برای مثال، با الهام از درختان ــ و ترکیب آنها ــ برای دانشگاه، سردر ورودی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بنا کرد و به طراحی بام‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و بالکن‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی سازگار با محیط زیست پرداخت؛ افزون بر این، آب‌‌‌‌‌‌‌‌‌نماها و سیستم پیاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌رو نفوذپذیری را ایجاد کرد.

ما انسان‌ها به لطف تکامل، استعداد شگفت‌انگیزی داریم: در یک لحظه می‌توانیم به ثانیه‌ها بیندیشیم و لحظه‌ای بعد به سال‌ها یا حتی قرن‌ها فکر کنیم. مرغ خیال‌مان پیوسته از یک افق به افق زمان دیگری پر می‌کشد. می‌توانیم به سرعت به پیامکی جواب دهیم و لحظه‌ای بعد به پس‌انداز برای دوران بازنشستگی یا کاشتن درخت بلوطی برای آیندگان بیندیشیم. ما در چرخش زمانی مهارت داریم. اما این که آیا از این استعداد به خوبی استفاده می‌کنیم، مسئله‌ی دیگری است.