مهاجرت داخلی راهی برای پناه بردن به درونِ خود و بستن در به روی دنیاست، از جمله به روی همه‌ی چیزهایی که شما را ناراحت می‌کنند یا آزار می‌دهند. مفهوم تبعید داخلی، اگر چه رابطه‌ای تنگاتنگ با روسیه‌ی قبل و بعد از انقلاب ۱۹۱۷ دارد، اما تنها با تجربه‌ی شوروی مرتبط نیست و در مکان‌ها و زمان‌های دیگری هم وجود داشته است.
«اوضاع چطوره؟»، «ای، بدک نیست»: در تعاملات روزمره، کلیشهها به ما اجازه می‌دهند بدون نیاز به پرسش و مقدمه‌چینی، زمینه‌ی مشترکی برای گفتگو پیدا کنیم. کلیشهها مثل یک الگوریتم ذهنیِ مشترک هستند و ارتباط مؤثر را آسان و روابط اجتماعی را تقویت می‌کنند. با این وصف، باید ببینیم از چه زمانی استفاده از کلیشهها در روابط انسانی نوعی گناه تلقی شد و نشانه‌‌‌ای از ساده‌لوحی و میان‌مایگی به شمار رفت؟
در ۱۸ ژانویه‌ی سال ۱۹۷۲ میلادی، درهای مغازه‌ای در شهر اوکلند واقع در ایالت کالیفرنیا به روی مشتریان و علاقه‌مندان باز شد. مغازه‌ای که در نوع خود اولین بود و از همان ابتدا اسمِ به‌غایت جدی آن جلب توجه می‌کرد: «مرکز اتحادیه اطلاعات: مکانی برای زنان». این مغازه، اولین کتاب‌فروشی کاملاً فمینیستی در ایالات متحده‌ی آمریکا بود. کسب‌وکاری که مشابه تجارت‌های کوچک و مستقل دیگر اداره نمی‌شد.
خیزش ملی‌گرایی هندو به تجدید حیات سنت «شاعری» در دهلی انجامیده است، سنتی که از نظر تاریخی با سیاست مقاومت گره خورده است. ورزشگاه هاکیِ دهلی از چهاردهم تا شانزدهم دسامبر گذشته میزبان «جشنِ ریخته»، جشنواره‌ی فرهنگی اردو بود. حدود ۱۰۰ هزار زن و مرد از سنین و طبقات گوناگون به این ورزشگاه رفتند تا از برنامه‌های شعرخوانی، میزگردهای بحث و گفت‌وگو، و غرفه‌های آشپزی و خطاطی دیدار کنند. محبوبیت این جشنواره بازتاب ارج و قربی است که مردم برای شعر اردو قائل‌اند.
من فکر می‌کنم که همه‌ی ما خوانندگان بهتری خواهیم شد اگر این را بفهمیم: آن کسی که در زمان سفر می‌کند نویسنده نیست، خواننده است. به سراغ یک رمان قدیمی که می‌رویم، کاری که می‌کنیم این نیست که رمان‌نویس را به دنیای خودمان بیاوریم و مشخص کنیم که آن نویسنده آن‌قدر روشن‌اندیش بوده که به این‌جا تعلق داشته باشد یا نه؛ این ما هستیم که به دنیای او سفر می‌کنیم و سرگرم سیاحت آن دنیا می‌شویم.
ناموفقیت نسبی «ادبیات مهاجرت» ما، هم در مقایسه با ادبیات موفق‌تری که نویسندگان ایرانی و ایرانی‌تبار به زبان‌های بیگانه نوشته و منتشر کرده‌اند و هم در مقایسه با موفقیت چشمگیر ادبیات مهاجرتی که به دست نویسندگان سایر ملت‌ها به وجود آمده، چه دلیل یا دلایلی دارد؟
در روسیه‌ی کنونی با کمبود نویسندگان زن موفق و مورد تمجید روبرو نیستیم اما همیشه چنین نبوده است. در دوره‌ی اتحاد جماهیر شوروی حزب کمونیست و ناشران، نویسندگان زن را ضد رژیم یا بی‌اهمیت می‌شمردند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زنان نویسنده جاده‌ای کم‌وبیش سنگلاخ و ناهموار را برای ظهور و بلوغ خود پشت سر گذاشتند.
دو عامل مهم داستان‌نویسیِ ایرانِ قبل و بعد از انقلاب را از هم جدا می‌کند: اول، جهان‌بینی نویسندگان و دوم، تفسیرشان از روابط قدرت. داستان‌نویسان مطرح پیش از انقلاب، به اشکال مختلفِ رئالیسم اجتماعی و رئالیسم انتقادی ملتزم بودند و بر مبنای قدرت تعیین‌کننده‌ی نهادهای مسلط بیرونی داستان می‌نوشتند. داستان‌نویسانِ پس از انقلاب بر کنش فردی و بُعد روانشناختی شخصیت‌های داستانی تأکید داشتند.