در این مقاله، با تأمل و بازخوانی فقراتی از کتاب مجاهدان مشروطه، نوشته‌ی سهراب یزدانی (تهران: نشر نی، ۱۳۸۸) استدلال خواهم کرد که انقلاب مشروطه یا مشروطیت ویژگی بسیار مهمی داشت که در مطالعات مشروطه و ایران‌شناسی معمولاً کمتر به آن توجه می‌شود؛ اینکه انقلابی متعلق به اواخر دوران امپراتوری‌ها و پیش از تشکیل دولت-ملت‌ها در ایران و عثمانی و قفقاز بود، و همین ویژگی آن را واجد نوعی چندفرهنگ‌گرایی و انعطاف‌پذیری می‌کرد که در دهه‌های بعد به تدریج تضعیف یا محو شد.
ما با جایی که در آن زاده شدیم تعریف نمی‌شویم، بلکه با راهی که در زندگی برمی‌گزینیم و می‌رویم تعریف می‌شویم. آیا انسان افغانستانی پیش از هرچیز یک انسان بی‌جا نیست که برای دور شدن از خشونت یا جستن موقعیت‌‌های بهتر اقتصادی خانه را ترک می‌گوید، انسانی که ائتلاف‌های سیاسی‌اش برای آن است که پناهی بیابد؟
کتاب «کوچ در پی کار و نان»، به قلم محمد مالجو پژوهشی است که در درجه‌ی نخست به مواجهه‌ی تاریخی دولت‌های پس از مشروطه با مسئله‌ی مستمندان می‌پردازد، و در عین حال پژوهشی است درباره‌ی حضور و پراکندگی مهاجران آذربایجانی در نقاط مختلف ایران. موضوعی که به‌رغم اهمیت اجتماعی، اقتصادی و چه بسا سیاسی‌اش، مهجور مانده و مطالعه نشده است. این کتاب عمدتاً به ریشه‌های این پدیده پرداخته اما می‌توان امیدوار بود که راه را برای پژوهش در گوشه‌ها و دوره‌های دیگر باز کند.
اخیراً جناح‌هاى راست و چپ (به طور گسترده‌ای) جاى خود را عوض کرده‌اند. همان کسانی که به سوگواری سنت‌شکنی و افسون‌زدایی از جهان نشسته بودند ــ و مطمئناً در خودِ دوران روشنگری واپس‌گرا و مخالف بودند ــ هم‌اکنون به استقبال آن رفته‌اند. کسانی که احتمالاً در قرون هفدهم و هجدهم از علاقه‌مندان به آن بوده‌اند، نمی‌توانند بحث آزادی، احساسات و استدلال را با برده‌داری و استعمار سازگار کنند.
ناوالنی پس از ورود به مسکو دستگیر شد و همان‌طور که شرط بسته بود، دستگیری‌اش به جرقه‌‌ای برای شعله‌ور شدن اعتراضات گسترده علیه کرملین تبدیل شد. تظاهرات، میادین 180 شهر، از کریمه‌ی اشغالی تا ولادی‌ووستک را فرا گرفت. تمام اقشار مردم خواهان آزادی او بودند. اما این انقلاب نیم‌بند به هیچ وجه، نه به طور جدی حکومت بیست‌ساله‌ی پوتین را تهدید کرد و نه از کنترل او بر اوضاع کشور کاست.
این کتاب شرح مبسوطی است درباره‌ی تحقیقات پیرامون مرگ فعال محیط زیست هندوراسی، برْتا کاسرس، برنده‌ی جایزه‌ی گولدمن در سال 2014، که در سال 2016، در چهل سالگی ترور شد؛ یا به عبارت دیگر، داستان سدها و جوخه‌های مرگ و نبرد بومیان کشور هندوراس برای حفظ محیط زیست کره‌ی زمین.