حجاب اجباری: خشم، عادت، مقاومت

مهرانگیز کار با بیان اینکه هیچ‌وقت باور نمی‌کرد که حکومت بتواند به‌ اجبار حجاب بر سر زنان کند، می‌گوید که جمهوری اسلامی به کمک فضایی که جنگ ایران و عراق در کشور ایجاد کرده بود، حجاب اجباری را به زنان تحمیل کرد و در شرایط جنگی و روزهایی که دائماً پیکر سربازان را از جبهه‌ها می‌آوردند، اصلاً ممکن نبود که زن‌ها بتوانند برای حق از دست‌رفته‌ای مثل حق انتخاب پوشش مبارزاتی را سازمان‌دهی کنند.

۴۴ سال پس از تظاهرات زنان ایرانی علیه اجباری‌شدن حجاب، تصاویری که سوفی کی‌یر (Sophie Keir)، عکاس و روزنامه‌نگار کانادایی، از این رویداد ثبت کرده برای نخستین بار به نمایش گذاشته شده است. ۲۷ عکسی که در نمایشگاهِ «بدون مرز: ساختن جهانی‌ فمینیستی با تصویر» در برلین در معرض دید عموم گذاشته‌ شده‌اند، بخشی از مجموعه‌ی بیش از دوهزار عکسی است که سوفی‌ کی‌یر از تظاهرات شش روزه‌ی ۱۷ تا ۲۱ اسفند ۱۳۵۷ ثبت کرده است.

حجاب برای زنانی که اغلب از کودکی چادر و روسری به سر کرده‌اند، نه تنها نوعی پوشش بلکه یکی از مهم‌ترین بخش‌های هویتشان است. حتی اگر خودشان، این هویت را به رسمیت نشناسند، دیگران از دوست و همکلاسی و همسایه تا خانواده و حکومت آنها را با این هویت تعریف می‌کنند و به‌راحتی زیر بار تغییرش نمی‌روند.

از چهارده زنِ ۲۶ تا ۷۸ساله‌ای که با آنها مصاحبه کردم، دو نفرشان چادری هستند؛ یک نفر دیگر قبلاً چادر به سر می‌کرده است و حالا با حفظ اعتقاد به حجاب، فقط روسری به سر می‌کند؛ شش نفر از آنها قبلاً چادری بوده‌اند اما اکنون حجاب ندارند؛ یک نفر از این پنج نفر هنوز در برخی جمع‌های خانوادگی روسری به سر می‌کند؛ پنج نفر دیگر نیز که از خانواده‌های سکولار آمده‌اند، چالش‌هایشان با حجاب از زمان ورود به جامعه شروع شده است. یکی از این پنج‌ نفر در دوره‌ی کوتاهی حجاب بر سر می‌کرد.