بیایید دیگر خود را گول نزنیم: اکثر سرمایه‌گذاران وقتی به حالِ خود رها شوند، نه به کرامت کارکنان اهمیت خواهند داد و نه در مبارزه با فاجعه‌ی زیست‌محیطی پیشگام خواهند شد. گزینه‌ی دیگری وجود دارد: شرکت‌ها را دموکراتیک کنیم؛ کار را کالا نپنداریم؛ انسان‌ها را منبع نشماریم.

در نیم قرن گذشته جهان بر اثر جریان‌های تجارت و سرمایه‌گذاری دگرگون شده است. منابع غذایی و تولید همه چیز، از کفش ورزشی گرفته تا تلفن‌های همراه، دگرگون شده است. تحقیق و استعلام بانکی در نیوکاسل (بریتانیا) در بنگلور (هندوستان) مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. شغل‌های صنعتیِ تضمین‌شده در اروپا و آمریکای شمالی محو شده‌اند و در آن سوی دیگر جهان از نو نمایان شده‌اند.

در زمان ویروس کرونا، اصطلاح کمک متقابل را برای توصیف طرح‌های تعاونیِ داوطلبانه‌ی جدید پرشماری به کار برده‌اند که در واکنش به این فاجعه پدیده آمده‌اند. «همبستگی نه نیکوکاری»، به مثابه‌ی آرمان کمک متقابل، این روزها ورد زبان‌هاست.

بازرگانان هلندی نخستین کسانی بودند که برگ چای را در سال 1609 به اروپا وارد کردند اما در اواخر دهه‌ی نخستِ 1700 کمپانی انگلیسی هند شرقی، که دولت با دادن امتیاز انحصاری از آن حمایت می‌کرد، بر آن‌چه به «تجارت کانتون» معروف شد سلطه یافت. در عصر طلایی قرن هیجدهم، چای نماد پایگاه شاخص تمدن چینی در جهان بود.

درک این موضوع برای بسیاری دشوار است که چرا بیت‌کوین این‌قدر خاص است. همه‌ی ما حساب‌های آنلاین داریم که در آن دلار، یورو یا ارزهای دیگر وجود دارد. این پول کاملاً دیجیتال است، در جهان واقعی وجود ندارد، فقط اعدادی است که در یک سیاهه‌ی دیجیتال در جایی ثبت شده. تنها سه درصد از نقدینگی ملی واقعاً به شکل فیزیکی وجود دارد؛ بقیه‌ی آن دیجیتال است.

آدام اسمیت از این مشکل شناخته‌شده تصور روشنی داشت، مشکلی که وقتی آدم‌ها می‌کوشند زیرک، کارآمد و اخلاقی باشند با آن مواجه می‌شوند. او در ثروت ملل (۱۷۷۶) می‌گوید که نانوا از روی نیکخواهی نان نمی‌پزد بلکه به خاطر نفع شخصی‌اش نان می‌پزد. تردیدی نیست که منفعت همگانی وقتی می‌تواند حاصل شود که مردم در تعقیب آن چیزی هستند که به ساده‌ترین طریق به دست می‌آید: نفع خود.

می‌شد که این طور نشود اما یکی از فجیع‌ترین هفته‌ها در تاریخ پزشکی دنیا و اقتصاد جهان در حالی پایان یافته که کشورها یکی پس از دیگری به دامن ناسیونالیسم پناه برده‌اند. آن‌ها دارند تک‌تک و هر یک به شیوه‌ی خود با ویروس کرونا مبارزه می‌کند.

دکتر مهرداد وهابی، پژوهشگر برجسته‌ی اقتصاد سیاسی و استاد دانشگاه سوربن شمالی است. او در دو کتاب اخیر خود، «اقتصاد سیاسی قدرت ویرانگر» و «اقتصاد سیاسی غارت» تلاش کرده بر نقش قدرت مخرب و شیوه‌ی هماهنگی ویرانگر در اقتصاد تأکید کند. او همچنین مقالاتی با موضوع اقتصاد سیاسی ایران در چهل سال اخیر نگاشته و سخنرانی‌های متعددی در این‌باره ایراد کرده است. با او درباره‌ی یافته‌هایش و ارتباط آن‌ها با اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی گفت‌وگو کرد‌ه‌ایم.