چهل سال بعد؛ یادهایی از انقلاب

در واقع خیلی از امیدهای ما توهم بودند. عمده‎‎ترین توهم هم در رابطه با شناخت‌مان از جامعه بود. آن روزها، من یک جوان ۱۷-۱۸ ساله بودم، اما حتی کسانی که بیشتر از ما تجربه داشتند هم شوکه شدند، چرا که شناخت ما از جامعه شناخت درستی نبود و احساسات و تفکرات مذهبی مردم را نمی‌شناختیم.

در رفتار این جماعت انقلابی، گونه‌ای از رفتار جمعی می‌دیدم که غیر قابل‌ پیش‌بینی بود، و به فراخوانی و فرمانی از این سو به آن سو می‌رفت. نه طرحی برای کنش‌گری روزمره و نه پرسشی برای چشم‌انداز دورتر. همه شور بود و شور و ای دریغ از جُو شعور.

در گرماگرم انقلاب و زمانی که دولت شاپور بختیار معرفی شد و در مراسم سوگند خود از سر و سامان دادن به آشفتگی کشور و سوق دادن ایران به سوی «یک کشور سوسیال دموکرات» سخن گفت، من افق تازه‌ای از تحول سیاسی را انتظار می‌کشیدم. اما این انتظار به دلیل دیرهنگامیِ دولت او سرابی بیش نبود و من نیز همراه میلیون‌ها جوان مشتاق تغییر، در کوتاه زمانی به آن‌سوی پدیده‌ای که انقلاب اسلامی نامیده شد پرتاب شدم.

آن روزها من بیم و امیدهای زیادی داشتم، در یک میتینگ شاهد بودم که مردم دو پلاکارد در دست‌شان گرفته بودند، در یکی نوشته شده بود «بهائی، برادر، برابر» و در دیگری نوشته شده بود «برادر بهائی ما با تو کار نداریم». این برای من خیلی جالب بود. البته در همان زمان خبر می‌رسید که در سعدیه شیراز به دستور و تهدید ساواک یک ملای ساواکی مردم را علیه بهائیان تحریک کرده بود و یک فاجعه‌ای در آنجا به‌وجود آمد.

با انقلاب ۵۷ مردم با گوشت و پوستشان فهمیدند که حکومت دینی نه دین را سلامت نگه می‎دارد نه حکومت را. مردم فهمیدند که حکومت دینی واقعاً جامعه را به فساد و بدترین نوع استبداد می‎کشاند و از تمام جهات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی عقب نگه می‎دارد. 

گرایش ضد امپریالیستی یا ضد غرب برای اسلام‌گراها در واقع دشمنی‌ای یک‌جا با تمدن و سیاست غرب بود. در حالی‌که من و دیگر کنش‌گران چپ با سلطه‌ی اقتصادی و سیاسی کشورهای سرمایه‌داری بر ایران مخالف بودیم و کینه‌ای از تمدن غرب و دستاوردهای اومانیستی آن نداشتیم.

چیزی که من با همان سن کم آن روزهایم حس می‌کردم، تنشی بود که بین جوانان و پیرها بود. اغلب آدم‌های مسن خیلی نگران بودند و از وضعیت پیش‌ رو دل خوشی نداشتند، اما جوان‌ها همه در خیابان بودند و امیدوار. آن روزها به نظر می‎آمد که هرکس آدم پیشرو و مدرنی باشد باید به استقبال این انقلاب برود. 

روشنفکران و دموکراسی‎خواهان باید تیزهوش می‎بودند و این تیز‎هوشی در اول انقلاب نبود. این تیزهوشی باید به ما می‎گفت که در ایران، جامعه‌ی مدنی و نهادهای مدنی باید قوی بشوند تا روشنفکران و جریانات دموکراسی‎خواه بتوانند حق‌شان را از قدرت‌های مختلف بگیرند.