ویدئو و عکس

عمر ۳۶ سال دارد و بیست‌وسه سال از عمرش را با معلولیت گذرانده است. او زمانی که سیزده ساله بود دچار حادثه شد. صبحِ یک روزِ بهار، چوپانِ نوجوانی در مراتعِ سرسبز کردستان پایش را روی مینی گذاشت که از جنگ ایران و عراق بجا مانده بود و این سرنوشت بسیاری دیگر از کودکان، کولبران و اهالی روستاهای مرزی در غرب ایران است.

در طول جنگ میان ایران و عراق، هر دو طرف ۱۵۰۰ کیلومتر از مرزهای مشترک دو کشور را مین گذاری کردند. مین‌ها سربازان خاموشی هستند که بی توجه به صلح و آتش بس، حتی بعد از گذشت بیش از سه دهه از جنگ، همچنان زیر خاک در کمین انسان‌ها نشسته‌اند.

آمار دقیقی از تعداد مین‌های کاشته شده در غرب ایران در دسترس نیست اما تخمین زده می‌شود که ۱۶ تا ۲۰ میلیون مین در مساحتی حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار کاشته شده است. این تعداد مین از تعداد ساکنین استان‌های غرب ایران بیش‌تر است. افرادی مثل عمر که چرخ زندگی‌‌شان از کار روی زمین‌هایی می‌چرخد که پر از مین است، مدام با خطری مواجه‌اند که همیشه در کمین است. این مردم بر زمینی که به آن اطمینان ندارند راه می‌روند و هر قدم‌شان شاید آخرین قدم آن‌ها باشد.

پراکندگی وسیع در مناطق مین گذاری، نبودن نقشه‌ی میدان‌های مین و بارش برف و باران زیاد که سبب جابجایی خاک و مین‌های زیر خاک می‌شود، خطر مین‌ها را برای مردم منطقه بسیار بیشتر کرده است. و اغلب قربانیان انفجار مین‌ها در غرب ایران، روستاییان ساکن مناطق مرزی‌اند. عمر یکی از این صدها قربانی مین در کردستان است. او که حالا دو دست، یک پا و یک چشم‌اش معلول است، از مصائب زندگی با معلولیت می‌گوید، از بی‌توجهی مسئولین به قربانیان مین و سال‌ها سرگردانی‌شان برای دست‌یابی به کمترین حقوق ابتدایی، خدمات درمانی و پزشکی.

عمر حالا کشاورز است و با دست‌هایی که ندارد روزگار خود و خانواده‌اش را می‌گذراند، اما در سال‌های اخیر با فراگیر شدن کار کولبری، جدیدترین گروه قربانیان مین کولبران‌اند. مسیر حرکت آنها از خطوط مرزی صعب‌العبور در ارتفاعات کوهستانی‌ست که یکی از مناطق اصلی مین‌گذاری شده در غرب ایران محسوب می‌شود. به گفته‌ی یکی از مسئولین مرکزِ مین‌زداییِ وزارت دفاع ایران هنوز هیچ پایگاه مرزی از مین پاکسازی نشده است و حتی آمار دقیقی از تعداد آنها در دسترس نیست. دولت این پایگاه‌ها را حتی در شمارش آماری مناطق آلوده نیز به حساب نیاورده است، هرچند آلودگی آنها برای دولت محرز است.

در سال ۱۳۸۰ مرکز مین‌زدایی وزارت دفاع برای پاکسازی مناطق آلوده به مین شروع به کار کرد اما به دلیل عدم اطلاع کافی در روند پاکسازی و نبودن نقشه‌ی میادینی که عراق در سال‌های جنگ مین‌گذاری کرده بود، این مرکز تا به امروز قادر به پاکسازی و حتی علامت‌گذاری‌هایی مطابق با استانداردهای بین‌المللی برای هشدار نیز نبوده است.

رئیس مرکز مین‌زداییِ غرب ایران ادعا می‌کند که در طرح بازنگری مناطق آلوده به مین ۱۹۹ پایگاه مرزی و ۳۶۶ منطقه‌ی روستایی و کنار جاده‌ها علامت‌گذاری شده است، این در حالی ست که به گفته‌ی خود او تخمین زده می‌شود در حدود سه‌ هزار پایگاه آلوده به مین باشد. همین آمار ابعاد مسئله را در این مناطق به روشنی نشان می‌دهد.

اما مین‌گذاری در کردستان تنها به این تعداد پایگاهِ به جامانده از جنگ ایران و عراق محدود نمی‌شود و مناطق وسیعی گاه تا صدها کیلومتر دورتر از مرزها را نیز شامل می‌شود، مناطقی که دولت ایران از آن‌ها برای مقابله با گروه‌های اپوزیسیون کُرد استفاده کرده است. این مناطق شامل هزاران پایگاه نظامی فعال و متروک در داخل و حاشیه‌ی شهرها، مزارع و مراتع روستایی است.

مین، امروز بخش انکارناپذیری از زندگی روزمره‌ی این مردم است، و آن‌ها حضور اجباری این قاتل خاموش در جوار خود را پذیرفته‌اند. اما هراسِ لحظه‌ی انفجار همواره با آن‌هاست و در شیوه‌ی تعامل هر روزشان با زمین به وضوح دیده می‌شود. مردم در مناطقی که حدس می‌زنند آلوده باشد، آرام قدم بر می‌دارند، و اگر غریبه و گردشگری را در منطقه ببینند حتماً اولین کلام‌شان بعد از خوشامدگویی اخطار برای آگاه کردن آنان از حضور مین در منطقه است، مین‌هایی که در هر جایی از طبیعتِ زیبای کردستان به انتظار یک فاجعه در کمین‌اند.

عمر دختر سه ساله‌اش را با دست‌هایی که بر روی مین جا گذاشته در آغوش می‌گیرد. نگاهی به من می‌اندازد و می‌گوید: من به این زندگی عادت کرده‌ام اما همیشه می‌ترسم.

ایران دومین کشور آلوده به مین در جهان است و با گذشت بیش از ۲۰ سال از تصویب کنوانسیون اتاوا در مورد منع استفاده، تولید، ذخیره و انتقال مین، مفاد این کنوانسیون را نپذیرفته و حتی با نهادهای بین المللی در خصوص پاکسازی میدان‌های مین همکاری نمی‌کند. این در حالی‌ست که تا به امروز ۲۷ کشور جهان به طور کامل از مین پاکسازی شده‌اند و ۴۷ میلیون مین جمع‌آوری شده است. با این حال سرعت مین‌گذاری در جهان بسیار بیش‌تر از جمع آوری و خنثی کردن  آن است، تا آنجا که با سرعت و هزینه‌های امروز، جمع‌آوری تمام مین‌های جهان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه دارد و هزار سال طول می‌کشد. و این در حالی‌ست که ۴۳ درصد قربانیانِ مین کودکانِ زیر چهارده سال‌اند.

عمر و تمام قربانیان مین در جهان همچنان باید کودکانشان را با ترس به سوی زندگی راهی کنند.

مین در هر ۲۰ دقیقه جان یک نفر در جهان را می‌گیرد.

عکس ها از منصور محمدی