دونمه یا ساباتیان که به «یهودیان مخفی» نیز شهرت دارند، گروهی از یهودیان دوران عثمانی بودند که به اجبار مسلمان شدند اما در خفا همچنان به آموزه‌ها و سنت‌های یهودی وفادار ماندند.
تا چندی قبل، به نظر می‌رسید که دین رو به زوال است. تصور بر این بود که وقتی مردم ثروتمندتر و تحصیل‌کرده‌تر شوند، نیاز به آرامش‌بخشی و معنابخشیِ دین کاهش خواهد یافت.
او نه تنها ربطی به انقلاب اسلامی و تشیع سیاسی نداشت بلکه خصم سرسختِ آن و از معدود کسانی بود که تحلیل فلسفی-الهیِ ژرفی از امکان وقوع انقلاب اسلامی به دست داد.
این گمانِ نادرست رواجی گسترده دارد که ماجرای گوهرشاد در اعتراض به کشف حجاب اجباری بود. اما این قانون ماه‌ها بعد از واقعه‌ی گوهرشاد وضع شد. حتی می‌توان با تکیه بر منابعی متعدد گفت چند و چون آن قانون تا حد زیادی واکنش رضاشاه به «جنگ گوهرشاد» بود.
یکی از دلمشغولی‌های اصلی نظریه‌پردازان اجتماعی قرن نوزدهم زدودن تمایز میان مذهبی و غیرمذهبی بود. اکنون، پس از افزون بر یک قرن مدرنیزاسیون، ناگزیریم میان مذهبی و مذهبی‌تر تفاوت بگذاریم. به نظر می‌رسد که این «دین‌داری بیش از حد» که با اصطلاحات بنیادگرایی، احیاگری، محافظه‌کاری، تعصب یا افراط‌گرایی از آن یاد می‌کنند، نشان‌دهنده‌ی روندی جهانی است که اکثرادیان بزرگ جهان را دربرمی‌گیرد. با این حال، این امر تفکر منفی خاصی را، به‌ویژه درباره‌ی جوامع مسلمان، شکل داده است.
پروپاگاندای جمهوریاسلامی هنگامی که سودای گسترش قلمرو شیعی می‌پزد بر تنورِ احساسات ایران‌گرایانه هم می‌دمد. پس باید آگاه بود و تن نداد به ناسیونالیسم کور و جنگ‌افروزی که دودش تنها به چشم ما و همسایگان ما نمی‌رود بلکه آتشی است که همه ما را در آن خواهد سوزاند. کوشش در راه برقراری صلح جهانی، کماکان و به‌ویژه در چشم‌انداز شومی که آسیب‌های اقتصادی بحران کرونا در برابر ما می‌گشاید، باید همچنان آرمانی جهانروا باشد.