همه می‌دانیم که رژیم کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی رژیمی توتالیتر بود. همه می‌دانیم که این رژیم با دین و مذهب عناد داشت و خداناباوری را هم رسماً ترویج می‌کرد. آخر داستان را هم که می‌دانیم، این که مذهب ماند و رژیم رفت - داستانش را روحانیون مسلمان و مسیحی یکسان به عنوان نشانه‌ای از پیروزی الهی تعریف می‌کنند. اما زمامداران شوروی چه‌ تصور و انتظاری از خداناباوری - به عنوان یک طرح سیاسی، عقیدتی و معنوی داشتند و چه تدابیری برای اشاعه‌ی لامذهبی و رقابت با مذهب اندیشیدند؟

کنشگری قطعاً می‌تواند به تقویت دموکراسی کمک کند، ولی فقط به این نیست که گروه‌های کنشگر تشکیل دهیم و از مردم بخواهیم مشارکت کنند. کنشگری وقتی می‌تواند منجر به تقویت دموکراسی شود که افق امکانات پیش رویش را باز نگه دارد.  

زمانه‌ی غریبی است. خاطرات‌مان را برای روز مبادا ضبط می‌کنیم. مدام عکس و فیلم می‌گیریم. مدام می‌نویسیم. انباشته‌شان می‌‌کنیم در گوشی‌های کوچک همراه‌مان، در کارت‌ها و بسته‌های حافظه، در شبکه‌های اجتماعی. انبوهی از خاطره‌ بیرون انبار می‌کنیم. و اندکی خاطره درون‌مان و با ما می‌ماند. آیا بلایی سر حافظه‌ی ما آمده است؟ چرا ما گذشته را بیش‌تر و راحت‌تر از گذشته فراموش می‌کنیم؟

اوضاع ایران و آمریکا شباهت جالبی دارد: هر دو کشور در مخمصه‌ای گفتمانی گرفتار شده‌اند؛ بحث‌های داغی در سپهر عمومی بر سر مسائل ریز و درشت در جریان است اما مسائل مورد مناقشه حل نمی‌شوند، روی هم تلنبار می‌شوند و به تعدادشان افزوده می‌شود. انگار که در بحث – به خصوص وقتی که پای ایمان راسخ در میان است - پیش‌ نمی‌رویم، تنها فرو می‌رویم. وضعیت آچمز به استیصال می‌انجامد. درماندگی و ناتوانی از پیش بردن بحث کلافه‌کننده است و به نفرت و خشونت دامن می‌زند.