میان سروده و سنگ: خوانشی از دو دفتر نخست مینا اسدی

پاییز امسال آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا عظیم و بی‌سابقه بود، نزدیک به هشت هزار آتش‌سوزی در مناطق مختلف، بیش‌تر از یک میلیون هکتار زمین سوخته، شش هزار بنای ازبین‌رفته و صدها هزار نفر که ترکِ خانه‌ کردند. در حالی که قوانین عبور و مرور بین آمریکا و کانادا به شدت سفت و سخت شده تا از گسترش ویروس کرونا جلوگیری کند، باد دودِ کالیفرنیا و اورگان را تا ایالت بریتیش کلمبیای کانادا آورده. برای دوستم نوشتم فرق نمی‌کند، هر جا برویم دود آمریکا همیشه در چشم ماست.

جنبش‌های اجتماعی خصلت بیانی دارند. بعضی جنبش‌ها موفق می‌شوند و تداوم پیدا می‌کنند، بعضی شکست می‌خورند یا محو می‌شوند. اما همه‌ی جنبش‌ها ــ فارغ از این که از چه منابع و استراتژی‌ها و تاکتیک‌هایی استفاده می‌کنند و غایت و تأثیرشان چیست، با فن بیان سر و کار دارند تا توجه دیگران را جلب کنند، آنها را مورد خطاب‌ قرار دهند، و ترغیب و متقاعدشان کنند.

ما ملودی‌های مشهورِ سمفونی‌های سوم، پنجم، ششم یا نهم یا کنسرتو پیانوها و سونات‌ها یا قطعات موسیقیِ مجلسی بتهوون را برای هزارمین بار در فیلم‌ها، آگهی‌های تجاری یا کنسرت‌ها می‌شنویم. اما تیغ بُرنده‌ی این موسیقی به علت مصرف بیش از حد کُند شده است. به عبارت دیگر، ماهیت به شدت سیاسی موسیقیِ بتهوون ــ ماهیت شورشی، انقلابی، عمیقاً دموکراتیک و آزادی‌خواهانه‌اش ــ را از یاد برده‌ و از آن غافل شده‌ایم.

آیا مجازات مجرمان علاوه بر حقی قانونی، تکلیفی اخلاقی نیز هست؟ یا این‌که توقف چرخه‌ی خشونت و ترمیم روح مجروح ملت‌ها محتاج ترویج فضیلتِ بخشش است؟ با نگاهی به اندیشه‌ی فیلسوفان عهد باستان تا پساهولوکاست به دوگانه‌ی مناقشه‌برانگیز بخشش یا انتقام می‌پردازیم بدین امید که روزنه‌ای به فراخنای مباحث پیچیده‌ و پرلایه‌ی فلسفی در این‌باره بگشاید.

عضویت در اتحادیه‌ها از مدتی قبل پیوسته رو به کاهش بوده است. در آمریکا، عضویت در اتحادیه‌ها در سال ۱۹۵۴ به اوج رسید: در آن سال، ۳۴/۸ درصد از کارکنان حقوق‌بگیر (۲۸/۳ درصد از کل کارکنان) عضو اتحادیه بودند. اما این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۱۰/۳ درصد از کارکنان حقوق‌بگیر (و کمی کمتر برای کل کارکنان) تنزل یافته بود ــ پایین‌ترین میزان در بیش از ۷۵ سال.

فیلسوف فرانسوی نظریه‌اش را چنین خلاصه کرده است: «هیچ‌گاه ما آزادتر از وقتی نبوده‌ایم که تحت اشغال حکومت آلمان بودیم.» بینش اصلی سارتر این بود که ما زمانی کاملاً به حدود آزادی‌ خود و سرشت حقیقی آن واقف می‌شویم که از حیث فیزیکی و جسمانی از عمل و فعالیت کردن بازمی‌مانیم. اگر او برحق باشد، آنگاه این بیماریِ همه‌گیر فرصتی است برای آنکه بار دیگر دریابیم که منظور از آزاد بودن چیست.

آرونداتی روی در سخنرانی‌ پس از دریافت جایزه‌ی صلح سیدنی در سال ۲۰۰۴ گفت: «خوب می‌دانیم که چیزی به اسم "بی‌صدایی" وجود ندارد، یا سکوتی عامدانه است یا نشنیدنی خودخواسته.» اما آن‌هایی که سکوت اختیار می‌کنند چه؟ و آن‌هایی که از حق آزادی بیان خود صرف نظر می‌کنند تا در عافیت باشند یا ثروتمندتر شوند یا شغل بهتری نصیبشان شود یا حتی فقط زنده بمانند؟

روزنامه‌نگاری محیط زیست نقش سیاسی مهمی بر عهده دارد. کسانی که می‌توان آنها را روزنامه‌نگار متعهد خواند نه تنها می‌خواهند نشان دهند که مسائل محیط زیستی به غیر از روایت رسمی وجه دیگری نیز دارد بلکه به دنبال تأثیرگذاری بر نحوه‌ی مواجهه با این مسائل‌اند و قصد مبارزه‌ی سیاسی نیز دارند.

بر حسب شاخص‌های جامعه‌شناختی، تغییر در رفتارهای دینی و باورهای جمعیت‌های محلی اصلاً به اندازه‌ای نیست که انتصاب عنوان «پساسکولار» را بر این جوامع موجه سازد. اوج گرفتن روند دین‌داریِ غیرسازمان‌یافته و دین‌داری به شیوه‌ی معنویت‌گرایی در حدی نیست که کاهش عضویت در جوامع عمده‌ی دینی را جبران کرده باشد.

چرا بعد از این همه سال، الان می‌گوید که به او تجاوز شده؟ چرا روایتش از آزارجنسی انسجام ندارد؟ خودش هنوز شک دارد که تجاوز بوده یا فقط آزار جنسی، ما چطور مطمئن باشیم که اتفاقی افتاده؟ چرا مدام می‌گوید که قربانی نیست، مگر به او تجاوز نشده؟ این‌ها فقط بخشی از سؤال‌هایی است که بعد از هر روایتی از تجاوز و آزار جنسی مطرح می‌شود.

می‌خواهم به خوانشِ یک ترکیب در شاهنامه بپردازم که، به گمانِ من، قرن‌ها ‌نادرست خوانده شده است. زیرا از حدودِ دو قرن پس از روزگارِ فردوسی اشارتِ تاریخیِ آن تا این زمان از یادها رفته بوده است. و خواهم گفت که چه‌گونه. و آن خواندنِ سُرو-تاج (sorū-tāj) است به صورت سَر-و-تاج (sar-o-tāj).

اسپینوزا اخلاق خود را در فاصله‌ی میان سال‌های ۱۶۶۱ و ۱۶۷۵ نوشت، امّا کتاب پس از مرگ وی و مخفیانه به چاپ رسید. در آن کتاب اسپینوزا به تفصیل درباره‌ی نفرت، به مثابه‌ی یکی از مذموم‌ترین عواطف انسانی سخن می‌گوید و درهای آزادی، عقلانیت، و سعادت را به روی کین‌توزان بسته می‌بیند.

این مستند برخلاف رویه‌ی رایج مستندهای این روزها که بیشتر بر محور صحبت‌های دیگران درباره‌ی سوژه می‌گذرد، متمرکز بر خود سوژه است و حرف‌ها و روزمرگی‌ او. رضا خندان، همسر نسرین ستوده؛ منصوره شجاعی، فعال حقوق زنان که سال‌ها با ستوده همکاری کرده؛ تقی رحمانی، فعال سیاسی از دیگر چهره‌هایی هستند که در این مستند درباره‌ی ستوده و تجربه‌ی کار و زندگی و مقاومت او صحبت می‌کنند.

پناهجوی ناسپاس اثر نویسنده‌ای است که در اوج حرفه‌ی خود ایستاده و امر شخصی و سیاسی را به همان نحوی در هم آمیخته که کارولین فورشه از «امر اجتماعی»، هم به عنوان «محلی برای مقاومت و مبارزه» و هم «قلمرویی که در آن ادعاها علیه نظم سیاسی به نام عدالت مطرح می‌شود» نام می‌برد.

شبکه‌ی کرکس به طور رسمی در نوامبر ۱۹۷۵ تشکیل شد، زمانی که مانوئل کونترِراس، رئیس دستگاه اطلاعاتیِ پینوشه، 50 افسر اطلاعاتی را از شیلی، آرژانتین، اروگوئه، پاراگوئه، بولیوی و برزیل به دانشکده‌ی جنگ در خیابان مرکزی سانتیاگو، لا آلامِدا، دعوت کرد. پینوشه شخصاً از آنها استقبال کرد.

مدنیت و شرافت و کرامت جامعه‌ای که دیرزمانی زیر ضرب زور و ظلم نظام توتالیتر بوده و به نظمی غیراخلاقی خو گرفته و خودآگاه و ناخودآگاه از آن تأثیر پذیرفته و در بسط بی‌عدالتی و حق‌کشی همدست دولت بوده یا در برابر آن انزوا و انفعال اختیار کرده، نمی‌تواند صرفاً به باز شدن درهای آزادی بازگردد.

در آذربایجان، مفهوم گذار و وضعیت عادی مکرراً تغییر کرده است. از زمان سقوط شوروی «گذار به وضعیت عادی» به یک هنجار مبدل شده است. با وجود آن که هیچ‌گاه بحثی عمومی درباره‌ی تعریف وضعیت عادی در جامعه در نگرفته است اما هر «دوره‌ی گذار» مشحون از امید به این بوده است که به زودی به «زندگی عادی»ای که می‌خواستیم دست خواهیم یافت.