«چهره‌ی مطبوعات معاصر»؛ یک مرجع بی‌همتا

همین‌که اتاقک‌های نگهبانی که مأموران رسمی وزارت حفاظت از شهروندان یونان در آن حضور دارند را رد کردم با ردیفی از چادرها، اتاق‌های بزرگ و اقامت‌گاه‌های ساخته شده از پلاستیک روبه‌رو شدم، شبیه جاهایی به نظر می‌رسید که در آن ساخت‌و‌ساز جریان دارد. بعد از آن، متوجه بوی خاص آن‌جا شدم، نتیجه‌ی حضور جمعیتی زیاد در فضاهای کوچک با دسترس محدود به سرویس‌های بهداشتی.

آینه‌ی تاریک آرمان‌شهر، دیستوپیا یا ویران‌شهر است ــ تجارب اجتماعی ناموفق، رژیم‌های سیاسی سرکوبگر، و نظام‌های اقتصادی آمرانه‌ای که نتیجه‌ی عملی کردن رؤیاهای آرمان‌شهری‌اند.

یکشنبه اول آوریل ۱۹۵۱، چند روز پیش از اقدام به خودکشی در پاریس، صادق هدایت دست‌نوشته‌های خود را در اتاق هتلی واقع در میدان دانفر روشرو پاره کرد و دور ریخت. یک هفته بعد، در بامداد دوشنبه نهم آوریل، هنگامی که پلیس فرانسه درِ آپارتمان اجاره‌ای‌اش را در کوچه‌ی شامپیونه شکست و وارد شد، جسد بی‌جان او را یافت که روی زمین آشپزخانه کنار مقداری کاغذ سوخته افتاده بود. بنابراین آیا باید نتیجه گرفت که هیچ‌کدام از دست‌نوشته‌های منتشر‌نشده‌ی او از خروش انهدام‌گری که در آن روزهای آخر وجودش را فراگرفته بود، جان سالم به‌ در نبرد؟

گفتگو میان جنبش‌های صلح‌طلب اروپای غربی و گروه‌های حقوق بشر در شرق سهمی حیاتی در غلبه بر تعارضات موجود در این قاره ایفا کرد و مبانی یک زبان سراسری را برای جامعه‌ی مدنی فراملی و انسان‌گرایانه بنیان نهاد. این ادعا که وقایع سال ۱۹۸۹ تماماً عبارت از «جبران عقب‌افتادگی» شرق از غرب بوده، نشانه‌ی غفلت از این تاریخچه است.

سال ۱۹۷۱. نظام کمونیستیِ حاکم بر بلغارستان نه تنها عضویت در نهادهای دینی و اجرای شعائر و مناسک مذهبی بلکه هر گونه موسیقی غیرایدئولوژیک، از جمله راک اند رول، را ممنوع کرده است. رادیو تهدیدی علیه امنیت ملی به شمار می‌رود و شنوندگان برنامه‌های دویچه وله، بی‌بی‌سی و رادیو اروپای آزاد مجازات می‌شوند.

به مناسبت روز جهانی رادیو (۱۳ فوریه) بهروز تورانی یادی کرده است از روزهای نوجوانی‌اش در تهران که شنونده‌ی پر و پا قرص رادیو بود.

اعتراضات و اختلاف نظرها بر سر اعطای «جایزه‌ی نوبل ادبیات» به پیتر هاندکه را شاید بشود با استفاده از یک مثال و مقایسه با پیتزا توضیح داد: آیا معیار ما برای ارزیابی پیتزا باید فقط طعم و مزه‌ی آن باشد، یا اخلاقیات کسی که پیتزا را درست کرده هم باید مد نظر گرفته شود؟

ادواردو گالیانو، نویسنده‌ی نامدار اروگوئه‌ای که پس از کودتای نظامیان در مونته‌ویدئو بازداشت شد، می‌گوید: «مرا در اتومبیلی چپاندند و بردند و در سلولی محبوس کردند. اسمم را با ناخن روی دیوار خراشیدم. شب‌ها صدای داد و فریاد می‌شنیدم. بعد از چند روز آزاد شدم. من همیشه خوش‌شانس بوده‌ام.»

دشت بزرگی را در نظر بگیرید و گروهی از زنانِ هراسان، آزرده و منزوی که از جنگ و آوارگی جان سالم به در برده‌اند. چگونه می‌توان آن‌ها را قانع کرد که می‌توانند تنها با خاکِ آن دشت، خشت به خشت، یک دهکده را با دستانشان بسازند، دیوارها را بالا ببرند، در دهکده باغ و گلخانه برپا کنند و برای فرزندانشان مدرسه بسازند. سپس تأمین امنیت جامعه‌ی جدیدشان را به دست بگیرند و از خود، خانه و فرزندانشان دفاع کنند. تمام این‌ها در مرحله‌ی نخست نیازمند زیرساخت‌های فکری و روانی‌ست و در ادامه به شجاعت در مقابله با تغییر نیازمند است.

امروزه، کاهش محکومیت حبس، هلند را با مشکلی غیرعادی مواجه کرده است: زندان‌‌های هلند حتی پس از اجاره دادن بعضی از آن‌‌ها به نروژ و بلژیک خالی مانده است. از سال ۲۰۱۴ تا کنون، ۲۳ زندان بسته شده یا به آسایشگاه موقتی، سرپناه و هتل تبدیل شده است.

در ۱۷ نوامبر ۱۹۸۹ خیابان‌های پراگ مملو از دانشجویان معترض شد. هشت روز قبل، دیوار برلین فرو ریخته بود و به نظر می‌رسید که موج آزادی از برلین به پایتخت چکسلواکی رسیده است. پلیس کوشید تا تظاهرکنندگان را به عقب براند و آزادی‌خواهیِ آنان را سرکوب کند اما به نظر می‌رسید که مردم در برابر وحشی‌گری حکومت مصونیت یافته‌اند؛ قدرت‌نمایی حکومت تنها مقاومت مردم را برمی‌انگیخت.

روز ششم فوریه، در تقویم سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانیِ مخالفتِ قاطع با مثله‌سازی اندام جنسی زنان نام‌گذاری شده است. سازمان ملل متحد این هدف بلندپروازانه را دنبال می‌کند که تا سال ۲۰۳۰ ناقص‌سازی اندام جنسی زن در سراسر جهان از بین رفته باشد. هدفی که با واقعیت‌های فعلی، دور از دسترس است. بنا به آمار سازمان ملل متحد، در حال حاضر دست‌کم ۲۰۰ میلیون دختر یا زن در مجموع ۳۰ کشور جهان زندگی می‌کنند که شکلی از ناقص‌سازی اندام جنسی را تجربه کردند. تا سال ۲۰۳۰، دست‌کم ۶۸ میلیون دختربچه در معرض خطر این عمل‌ قرار خواهند داشت.

رودخانه‌ی فصلی که در ال فاشر، مرکز استان دارفور شمالی در سودان، جاری است، با آب‌بندهایی که خود مردم ساخته‌اند تغییرشکل داده است. این آب‌بندها جریان باران‌های شدید فصلی را آرام می‌کند، جریان آب را توزیع می‌کند و نفوذ آن را به داخل سرزمین‌های خشک ممکن می‌سازد. پیش‌تر، فقط 150 کشاورز می‌توانستند در این‌جا گذران زندگی کنند: اکنون 4000 نفر در این زمینی که در کنار آب‌بند سِیل گِدایم واقع شده است کار می‌کنند.

لادن برومند اهمیت یافتن مسئله‌ی حقوق بشر نزد فعالان مدنی و سیاسی را یکی از بزرگ‌ترین شانس‌های فرهنگ سیاسی ایران می‌داند و می‌گوید که نگرانی‌اش در مورد آینده‌ی ایران این است که ناسیونالیسم روی یک موج هیجانی سوار است و مبتنی بر اندیشه‌ی فلسفی جدی نیست.

در این سه دهه تنها تعداد انگشت‌شماری از مسئولان حکومتِ سرکوب‌گر چائوشسکو به صورت قانونی مجازات شده‌اند و تا کنون هیچ پرونده‌ی جنایی‌ای در مورد ده‌ها هزار کودکی که در شبکه‌ی غیرانسانی بازداشتگاه‌های کودکان مورد آزار قرار گرفتند تشکیل نشده است. به نظر می‌رسد که اوضاع به زودی تغییر خواهد کرد.

امیرحسین آریان‌پور در یادبود او از طرف مجله‌ی سپیده‌ی فردا می‌نویسد: «[در نوجوانی] هنگامی که نزد او درس می‌خواندیم. . . نه تنها برای خود بت نمی‌ساختیم بلکه هر بتی را که می‌توانستیم درهم می‌شکستیم. اما شخصیت نافذِ دکتر هوشیار بت ما شد. از این رو سخنی که شاگردان اپیکور زمانی درباره‌ی او گفتند بار دیگر صدق کرد ’او [برای ما] بتی بود، آری بتی ــ بت قومی که بت‌پرست نبودند.»

قبلاً عاشق خشمم بودم. وقتی جوان بودم، این آتش سوزان، این خشم پنهان را ارزشمند می‌شمردم، خشمی که مثل فانوس در دست می‌گرفتم، بی‌ آن‌که بفهمم منبع نور و گرما نیست و در عوض پوستم را می‌سوزاند. در آن زمان احساس می‌کردم که خشم خوب است.

آواره، پناه‌‌‌جو، مهاجر؛ هر سه از خانه و کاشانه و وطن خود با تمام وابستگی‌‌‌ها و دلبستگی‌‌‌های‌‌‌اش دست شسته‌‌‌اند و ادامه‌ی زندگی، کار و آرزوهای خود را در جغرافیایی با زبان و فرهنگ بیگانه جست‌‌‌و‌‌‌جو می‌‌‌کنند. در این چارچوب ترکیه از دیرباز برای ایرانیان جایگاه ویژه‌‌‌ای داشته و دارد. همسایه‌ای که تنها دروازه‌ی گشوده به روی تمدن غرب و  یکی از اعضای مؤثر جامعه‌ی جهانی به شمار می‌رود. از صد و اندی سال پیش که مشروطه‌‌‌خواهان ایرانی در استانبول روزنامه منتشر می‌‌‌کردند این کشور میزبان منتقدان و مخالفان ایرانی بوده است.